بهت و حیرت در ریگ یلان

دوات آنلاین-حیرت! تنها کلمه‌ای که می‌توان به کار برد وقتی روی ماسه‌های داغ می‌ایستی و در برابر هیبت ریگ یلان چون ریگ می‌شوی. 

ریگ یلان یکی از حیرت انگیزترین بیابان‌های جهان است و هرچند هنوز اثبات نشده گرم‌ترین هوای زمین را دارد اما ناسا اثبات کرده که گرم‌ترین دمای سطح زمین را دارا است.
ریگ یلان در شرق لوت مرکزی قرار گرفته و تجمع عظیمی از انواع ماسه است. از کلوت‌ها که عبور می‌کنی پس از عبور از دشتی ریگی به نام دشت سر به ریگ یلان می‌رسی. ابهت خاصی دارد این تجمع عظیم ماسه‌ها! وسعت آن 10 هزار کیومتر مربع است که به زبان محلی "بزرگ ریگ لوت" نامیده می‌شود. این منطقه در محدوده جغرافیایی شرق استان کرمان ،شمال غربی سیستان و بلوچستان و جنوب خراسان جنوبی است و نقطه تلاقی این سه استان در واقع شمال ریگ یلان است، این ریگزار شبیه مستطیل است و دارای گستره شمالی و جنوبی است. این ریگزار بلندترین هرم‌های ماسه‌ای ایران را دارد و جزء بلندترین‌های دنیا است. ارتفاع بسیاری از این کوه های ماسه‌ای 350  تا 400 متر است البته تپه‌های مرتفع‌تری به بلندای 500 متری نیز اندازه‌گیری شده و نیازمند بررسی بیشتری است.

تپه‌ها ریگ یلان به صورت دیواره‌هایی با طول کیلومترها‌ کشیده شده‌اند و از این رو شباهت‌هایی با دیواره‌های ماسه‌ای در مناطق مرکزی ایران بخصوص منطقه ریگ جن دارند. این دیوار های ماسه‌ای در جهت شمال شرقی امتداد دارند و در میان آنها دره‌هایی قرار دارد که به کوچه هم معروف است. عظمت این منطقه شگفت‌انگیز را زمانی می‌توان متوجه شد که درون یکی از این دره‌ها قرار بگیری و به بالا نگاه کنی، به دیواره‌های زرد کهربایی و متوجه شوی در برابر این ابهت و عظمت مثل ریگ هستی. با عبور از میان این دره‌ها به هسته مرکزی ریگ یلان می‌رسیم. دیواری عظیم که دره‌های ذکر شده را قطع کرده و هسته مرکزی ریگ یلان را تشکیل می‌دهد. این منطقه به قله ریگ معروف است که بلندترین هرم‌های ماسه‌ای و عظیم‌ترین قیف‌ها در این قسمت واقع شده‌اند. شگفتی‌های زیادی را در همین نقطه می‌توان پیدا کرد.

در میان این ریگ‌زار وسکوت و گرما و آفتاب طلایی بازهم شگفت‌زده می‌شوی وقتی می‌بینی اینجا هم زندگی جریان دارد. تلاش عجیب جانداران‌برای زندگی قیمت زیستن را به‌رخ می‌کشد. پیش از این گفته می‌شد که در این مناطق نه پوشش گیاهی وجود دارد و نه جانوری زندگی می‌کند اما جالب است بدانید در ریگ یلان و  در بیابان لوت حیات انواع گونه‌های جانوری و گیاهی به صورت ظریف و شکننده‌ای در جریان است. روباه شنی ،آگامای اندومیک لوت، انواع بندپایان از جمله رتیل اندومیک لوت از گونه‌های شاخص جانوری این منطقه است. گونه شاخص گیاهی این منطقه هم طاق است که بصورت درختچه‌های یک ساله در ریگ یلان پراکنده‌اند. این درختچه‌ها عمدتا تنها یک سال تاب تحمل شرایط سخت لوت را دارند و بعد از آن خشک می‌شوند. هرچند ممکن است طاق‌های چند ساله به صورت بسیار کمیاب در لوت مشاهده شود.

در فصل زمستان میزان رطوبت در ریگ یلان بر اساس اندازه‌گیری‌ها 30 درصد و در فصل تابستان در حدود 10 درصد است، جالب اینجاست که دربرخی مواقع این رطوبت حتی به صفردرصد هم می‌رسد که کمی نفس کشیدن را سخت می‌کند. من این تجربه را در فروردین ماه داشته‌ام. دمای هوا در سایه در فصول گرم بالای 60 درجه و در فصول سرد به 30 درجه سانتیگراد می‌رسد .

ریگ یلان همان اندازه که شگفت‌انگیز و حیرت‌آور است می‌تواند خطرناک هم باشد اگر ندانی چطور باید به این شگفتی کویر سفر کنی. این منطقه صعب‌العبور است. علاقمندان به سفر به این منطقه حتما باید با گروه‌های حرفه‌ای راهی شوند و راهنمایی داشته باشند که منطقه را به خوبی بشناسد. تیم باید با تجهیزات کافی آب و بنزین و مواد غذایی و تجهیزات پزشکی راهی شود چون تا کیلومترها انسان در آن اطراف زندگی نمی‌کند و هیچ امکاناتی نیست باید خود را برای شرایط سخت آماده کنی و حتی ناشدنی‌ترین اتفاقات را هم پیش‌بینی کنی و با تجهیزات کامل به این منطقه بروی.

ناسا در 10 سال اندازه‌گیری دمای زمین اعلام کرد در هفت سال لوت و ریگ یلان بیشترین دمای سطح زمین را داشته است و حتی یک سال به 70.02هم رسیده است. چیزی که به اشتباه تا به حال رایج بود این بود که منطقه گندم بریان در لوت گرم‌ترین دمای سطح زمین را دارا است اما بررسی ناسا نشان داد ریگ یلان در فاصله 200 کیلومتری هوایی گندم بریان از این منطقه گرم‌تر است. البته ناسا دمای سطح زمین را بررسی کرده‌ که با دمای هوا یا دمای محیط به کلی متفاوت است. دمای هوا تابع پارامترهای متعددی است که دمای سطح زمین یکی از آنها است. زمانی که روی شن‌های داغ ساحل راه می‌رویم قلقلک سوزناکی که کف پای ما دارد همان دمای واقعی هوا نیست چون نسیمی هم می‌وزد و صورت ما را خنک می‌کند  و موجب تلطیف هوا و خنک شدن آن می‌شود. جمع این تضادهاست که دمای هوا را مشخص می‌کند. در منطقه ریگ یلان هم همینطور است، در فصول گرم، بادهای 120 روزه سیستان در این منطقه می‌وزند که باعث تعدیل دما در لوت می‌شود. لوت گرم‌ترین دمای سطح زمین را دارد اما اینکه گرم‌ترین هوای زمین را دارد یا نه نیاز به بررسی توسط ایستگاه‌های زمینی هواشناسی در یک دوره زمانی 10 ساله است که در لوت وجود ندارد. اما آنچه با اطمینان باید گفت این است که بیابان لوت به طور قطع یکی از گرم‌ترین نقاط جهان است.

پس تماشای این شگفتی خلقت با آن آرامش نرم و لغزنده‌اش را تجربه کنید اما با تجهیزات کامل.

عکس‌هایی را که از ریگ یلان گرفته‌ام می‌توانید اینجا ببینید.

نویسنده:سمیرا طباطبایی کویرنورد و محقق