نفس اتوبوس‌ها به شماره افتاد

دوات آنلاین-اینکه اتوبوس‌های شهر تهران فرسوده‌اند و نیاز به نوسازی دارند، حرف تازه‌ای نیست، اما به نظر نمی‌رسد گلایه‌های این سال‌های مسافران هر روزه این ناوگان فرسوده، اثری روی تصمیم‌گیران این حوزه داشته باشد. مدیریت شهری تهران ترجیح داده فقط به نقد وضعیت کنونی بپردازد و مقصر اصلی را نبود کمک‌های دولتی در حوزه حمل‌ونقل عمومی بداند و به جای چاره‌اندیشی فقط از وظیفه دولت‌ها در این حوزه سخن بگوید و بودجه شهر را صرف فعالیت‌های عمرانی بزرگ کند. دولت هم خزانه خالی را دلیل بی‌توجهی این سال‌ها به ناوگان اتوبوسرانی درون‌شهری می‌داند. نتیجه این نگاه سه‌هزار و ۵۶۳ اتوبوس فرسوده شهر تهران است که عمرشان از هشت‌سال گذشته است و اتوبوس‌هایی که در زمان اوج مسافر، نفس‌کشیدن در آنها دشوار می‌شود و البته دوهزار اتوبوسی که همیشه  میهمان تعمیرگاهند.

طبق آمارهای موجود از وضعیت ناوگان اتوبوسرانی، تهران شش‌هزار و ۲۶۸ دستگاه اتوبوس در ۲۴۱ خط اتوبوسرانی دارد که بیشترین درصد اتوبوس‌ها متعلق به اتوبوس‌های گازسوز تک‌کابین با دوهزار و ۶۶۹ دستگاه و کمترین آن متعلق به اتوبوس‌های برقی و هیبریدی با چهاردستگاه اتوبوس است.

براساس مصوبه هیئت وزیران در سال ۹۰ عمر مفید اتوبوس‌ها هشت‌سال تعیین شده است؛ بر این اساس می‌توان گفت که نیمی از ناوگان شرکت واحد یعنی بیش از سه‌هزار دستگاه اتوبوس فرسوده است. همچنین هزار و ۷۱۰ اتوبوس در تهران کمتر از هشت‌سال دارند که ۲۷.۳ درصد ناوگان را تشکیل می‌دهند. ۹۹۵ اتوبوس یعنی 15.9 درصد اتوبوس‌های تهران، سن‌شان به هشت‌سال رسیده و سه‌هزار و ۵۶۳ اتوبوس سن‌شان بیش از هشت‌سال است که ۵۶.۸ درصد ناوگان را تشکیل داده‌اند.براساس برنامه پنج‌ساله دوم شهرداری تهران و طرح جامع حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری، تهران به حدود هشت‌هزار و ۲۵۳ دستگاه اتوبوس نیاز دارد که این میزان در پایان برنامه پنج‌ساله یعنی سال ۹۷ باید به ۹هزار و ۵۳ دستگاه افزایش یابد. همچنین براساس برنامه جامع حمل‌و‌نقل، در افق ۱۴۰۴ ناوگان شرکت اتوبوسرانی تهران باید ۱۱ هزار دستگاه اتوبوس برای تحقق اهداف و مأموریت‌ها و سهم ۲۹ درصدی در جابه‌جایی مسافران داشته باشد.

بر این اساس شرکت واحد اتوبوسرانی در سال جاری با ۲۴ درصد کمبود ناوگان روبه‌روست. تزریق ناوگان اتوبوسرانی و خرید اتوبوس‌های جدید از دو طریق خرید دولت و خرید مستقیم شهرداری انجام می‌شود. براساس تبصره ۱۳ مصوبه هیئت وزیران در سال ۸۵ دولت باید در راستای نوسازی اتوبوس‌ها و خرید اتوبوس‌های جدید 82.5 درصد از هزینه را متقبل شود و فقط 17.5 درصد بر عهده شهرداری‌هاست. این در حالی است که از سال ۱۳۸۹ تاکنون هیچ اتوبوسی از محل اعتبارات سالانه دولت به شرکت واحد تحویل داده نشده  و نوسازی ناوگان صرفا محدود به خرید مستقیم شهرداری بوده است.

با توجه به نیاز تهران به خرید و تزریق اتوبوس‌های جدید، بسیاری، کمک‌نکردن دولت در این زمینه را نوعی بی‌مهری تلقی می‌کنند. در این‌باره محمد حقانی، رئیس کمیته محیط زیست شورای شهر تهران به «جامعه پویا» می‌گوید: بی‌توجهی دولت گذشته به توسعه ناوگان حمل‌و‌نقل عمومی با درآمد نفتی ۹۰۰ میلیارد دلاری، در ایجاد وضعیت کنونی مؤثر بوده است. دولت فعلی هم از نظر درآمد نفتی در مضیقه است و نمی‌تواند کمکی کند.

همچنین دراین‌باره محسن سرخو، رئیس کمیته حمل‌ونقل شورای شهر تهران، به «جامعه پویا» می‌گوید: شورای شهر تهران بودجه موردنیاز را برای نوسازی ناوگان اتوبوسرانی تخصیص داده است، اما این بودجه صرف امورات دیگر در شهرداری شده؛ به همین دلیل شهرداری موفق به نوسازی و ورود سالانه 500 دستگاه اتوبوس به ناوگان اتوبوسرانی نشد.

او با بیان اینکه تعداد اتوبوس‌های ناوگان اتوبوسرانی به دلیل ضعف تخصیص اعتبارات از ابتدای برنامه پنج‌ساله دوم کمتر شده است، می‌افزاید: این موضوع ارتباطی به دولت ندارد. شهرداری تهران به جای خرید اتوبوس از شرکت‌های سازنده اتوبوس در کشور به دنبال واردات است و این موضوع از طرف دولت پشتیبانی نمی‌شود. درحال‌حاضر دولت اتوبوس‌های موردنیاز سایر شهرها را تأمین می‌کند، اما شهرداری تهران خود را از این ظرفیت محروم کرده است.

سرخو ابراز امیدواری می‌کند دولت اتوبوس‌های تولید داخل موردنیاز شهرداری را خریداری کند تا این کمبود جبران شود.

برداشت تازه‌ای از یک قانون

علی نوذرپور، کارشناس مسائل شهری، چندان اعتقادی به کم‌کاری دولت در زمینه نوسازی اتوبوسرانی ندارد. او با یادآوری سال‌هایی که مسئولیت مدیریت برنامه‌ریزی و عمرانی وزارت کشور را در دهه 70 بر عهده داشت، می‌گوید: آن سال‌ها عمر ناوگان اتوبوسرانی به ۱۲ سال رسیده و اوضاع بحرانی بود. وزیر کشور وقت در شورای اقتصاد، کمک دولت به ناوگان اتوبوسرانی را به تصویب رساند که ۱۰ ریال از محل فروش نفت سفید، پنج ریال از محل فروش گازوئیل و پنج ریال نیز از محل فروش نفت کوره به خرید اتوبوس اختصاص پیدا کند که همان سال ۴۵ میلیارد تومان از این محل برای شهرداری‌ها‌ اتوبوس خریداری شد.

او ادامه می‌دهد: این منابع مالی بعدها بخشی از مالیات بر ارزش افزوده شد که مستقیما به حساب شهرداری‌ها می‌رود و دیگر دولت از این محل درآمدی نداشت که بخواهد اتوبوسی خریداری کند. به گفته نوذرپور، درآمد شهرداری تهران از این بخش هزار میلیارد تومان بوده که مدیریت شهری با آن اتوبوس خریداری می‌کردند.

اما معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهر تهران چندان با این دیدگاه موافق نیست و در این رابطه به خبرنگار ما می‌گوید: در تمامی شهرهای بزرگ دنیا دولت‌ها به توسعه حمل‌ونقل عمومی کمک می‌کنند. به گفته مازیار حسینی، شهرداری تهران، در این سال‌ها فقط منتظر کمک‌های دولتی در حوزه اتوبوسرانی نبوده و خرید اتوبوس‌های دوکابین را در دستور کار قرار داده است.

اتوبوس‌هایی که معاون شهردار تهران از آن سخن می‌گوید، اتوبوس‌های خطوط تندرویی هستند که وظیفه اصلی جابه‌جایی‌ها را در این سال‌ها بر عهده گرفته‌اند و حدود سه‌میلیون نفر را در روز جابه‌جا می‌کنند.

آمار فرسودگی اتوبوس در کشور

فرسودگی ناوگان اتوبوسرانی درد  بیشتر کلان‌شهرهای کشور است. محسن مسلم‌خانی، مدیرعامل اتحادیه اتوبوسرانی‌های شهری کشور، در این رابطه  می‌گوید: هم‌اکنون ۲۳ هزار دستگاه اتوبوس شهری در ناوگان حمل‌ونقل عمومی کشور فعالیت می‌کنند.

او با بیان اینکه قیمت خرید هر دستگاه اتوبوس حدود پنج‌میلیارد ریال است، ادامه می‌دهد: میانگین عمر اتوبوس‌ها‌ی شهری در کلان‌شهرها هشت‌سال و در شهرهای کوچک ۱۰ سال است؛ ولی اکنون میانگین عمر اتوبوس‌ها‌ی شهری در کشور به ۱۴ سال رسیده است.

مسلم‌خانی اضافه می‌کند: حمل‌ونقل عمومی نقش مهمی در حفظ محیط زیست و کاهش آلودگی هوا ایفا می‌کند؛ ولی اتوبوس‌های فرسوده نه‌فقط منجر به افزایش آلودگی هوا می‌شوند، بلکه سرویس‌دهی مناسبی نیز انجام نمی‌دهند.

وی ادامه می‌دهد: طبق قانون یک‌سوم بهای هر سفر با اتوبوس را مسافران، یک‌سوم را دولت و یک‌سوم دیگر را شهرداری‌ها‌ باید تأمین کنند؛ ولی از سال گذشته به دلیل مشکلات نقدینگی، دولت و شهرداری‌ها‌ به‌طور کامل به تعهدات خود عمل نکرده‌اند. با توجه به وجود مشکلات مالی، برای تأمین نقدینگی و خرید اتوبوس‌ها‌ی موردنیاز به دنبال جذب سرمایه‌گذار خارجی و تأمین اتوبوس‌ها‌ی موردنیاز از طریق فاینانس هستیم.

مسلم‌خانی یادآوری می‌کند: براساس قانون سهم ناوگان اتوبوسرانی از حمل‌ونقل درون‌شهری باید ۴۰ درصد باشد که این رقم در کشور ۳۰ درصد است.