نقد تئاتر شب بخیر مادر به کارگردانی ملیکا رضی و پیمان یاقوتی

دوات آنلاین-گاهی برای پیشرفت و درک شرایط باید از اصولی پیروی و آن را جهت آگاهی در مسیری مشخص هدایت کرد. آثار مهم و قابل توجه در هر گونه‌ای حرف‌های زیادی برای خود دارند. حال اهمیت آنها در زمانی افزوده می‌شود که آن آثار بتوانند به شکلی چند وجهی ذوق مخاطب را ترغیب به دیدن و شنیدن کنند. بی‌گمان، آثار نمایشی از این دست آثار هستند که ابتدا جنبه ادبی و سپس جنبه تصویری و یا توامان به مخاطب منتقل می‌کنند.

جوامع بشری فارغ از درگیری و آگاهی از مسائل سیاسی، اقتصادی و اجتماعی نیاز مبرم و لازمی به آشنایی با مسائل فرهنگی دارد. رویکردی که به نوعی می‌توان گفت قوه محرکی برای سه عنوان یاد شده است. حال با این اتفاق هنرمندان آگاه و با دغدغه می‌کوشند تا با خلق آثاری قابل دفاع و مخاطب پسند به نوعی هم آثار خود معرفی کنند و نیز در ادامه از فاجعه‌ای هر چند کوچک در ازای ناآگاهی جلوگیری بعمل آورند. اصولا زمانی که مردم جامعه به مخاطب آثار فرهنگی و هنری تبدیل می‌شوند کسب علم و باور برایشان جایگزین جنگ، قدرت و تصاحب می‌شود تا آنکه با افتخار دست به اسلحه خود بکشند و یا از گرفتن جان عده‌ای لبخند بزنند. بنابراین ضرورت این اصول آن است که جامعه با فرهنگ روز، خلق آثار فرهنگی و هدایت جامعه به سوی صلح و دانستن پیش برود تا بتواند آینده‌ای مشخص و قابل دفاع داشته باشد. البته این وجه فرهنگی بودن ایرادهایی هم دارد که از میان آنها باید به عدم درک متقابل، رقابت ناعادلانه، عدم شفاف بودن و... اشاره داشت. حال باید این نکته را مدنظر داشت که چرخه فرهنگی بی‌شک مهمترین عنوان است، زیرا همه چیز به ریشه و عمق آن بستگی دارد. بنابراین لطفا در پرورش و نگهداری این ماندگار مهم کوشا و البته دلسوز باشید.

نمایش«شب بخیر مادر» از جمله نمایشنامه‌هایی است که چند موضوع را همزمان در خود نهادینه کرده تا بتواند شاخص‌های قراردادی بین خود و مخاطب را با تاکیدهایی معین کند. اثری که در هر زمان می‌توان از آن نمایشی به روز با اتفاق‌هایی که در پیرامون رخ می‌دهد را تولید کرد. البته این نکته در ساختار اصلی نمایشنامه‌ای «شب بخیر مادر» که «مارشا نورمن» آن را نوشته مهم است که از چند زاویه اثر خود را شکل و فرم می‌دهد. از جز به کل تبدیل شدن که معنای از فرد به جمع رسیدن می‌دهد، بررسی جامعه زنانی که دچار بحران‌های اجتماعی هستند و بخش روانشناختی فردی و اجتماعی جزو عنوان‌هایی به شمار می‌آیند که در این نمایشنامه شکل و ظاهری موجه دارد.

ساختار این نمایش با آنکه ذاتی اجتماعی دارد بسیار به شخصیت‌های خود وابسته است. زیرا آنها کسانی هستند که شرایط را دچار اوج و فرودهایی می‌کنند تا آنکه بتوانند جهان اثر را با نکاتی که برایش در نظر گرفته شده به مخاطب معرفی کنند. حال این اتفاق در ابتدا متوجه جهان اثر است که با طراحی صحنه و صندلی‌هایی که بصورت پراکنده در صحنه وجود دارند معرف جهانی آشفته هستند که تا اندازه‌ای «جسی» یعنی دختر خانه و «تلما» یعنی مادر را تحت تاثیر خود قرار داده‌اند. حال با این اتفاق شرایط مهیا آن است که شخصیت‌ها بنابر ذائقه برون‌ریزی خود شروع به حرکت کنند و بر اساس موقعیت‌هایی که در اختیار دارند شرایط را گاهی به نفع شخصی خود و گاهی جهت رهایی از آن هدایت کرده و به سرانجام برسانند. حال این اتفاق از جنبه‌ای دیگر سبب واکنش شخصیت روبرو می‌شود که در نهایت شخصیت‌ها را دچار یک کشمکش دراماتیک می‌کند، زیرا در این رویارویی هویت هر یک از آنها خدشه ‍‌دار شده و حال دو طرف توان تاوان دادن را ندارند. لذا این طراحی سبب شده است که شخصیت‌ها به کنش و واکنش‌های خود وابسته باشند و برای هر اقدام و عملی از آنها بهره بگیرند.

شخصیت «جسی» دختری جوان و بی‌پروا است، اما به دلیل آنکه گذشته و حالی نامفهوم را تجربه کرده است اکنون قصد دارد با شلیک گلوله‌ای به سر خود زندگی‌اش را به پایان برساند. تصور کنید، زمان و جهان اثر در حالت خاص تراژدی به سر می‌برد و مخاطب با درک شرایط در آن لحظه سعی دارد که همراه اثر پیش برود و هرگز قضاوت نکند. ریتم اثر نیز با این کارکردهایی که تاکنون به آنها اشاره شده تحت تاثیر موقعیت‌هایی است که شخصیت‌ها در آن قرار می‌گیرند و نمایش را پیش می‌برند. البته ناگفته نماند فضاسازی‌هایی که در طراحی‌ها از نگاه کارگردان‌های این اثر صورت گرفته نیز به مراتب نظم مشخصی را به این اثر داده است. زیرا شخصیت‌ها می‌دانند که در کدام فضا و زمان می‌توانند برون‌ریزی‌های خود را با جسارت و در بعضی مواقع به آرامی بیان کنند. در جهان این اثر که تاکید خود را بر شخصیت‌ محور بودن بنا کرده است این مسئله پیش می‌آید که موقعیت‌ها در اوج تراژدی بودن خود با شرایط هیجان انگیز و پر مخاطره هم راستا شده‌ تا شخصیت‌ها دائم در کنش و واکنش با یکدیگر قرار بگیرند.

در جهان متن و اثر این نمایش نکاتی چون تعارض، تمایز، تعیین محدوده از جمله مواردی هستند که دو شخصیت اصلی این اثر از آنها شناخت داشته و در زمان‌هایی که مورد نیازشان باشد برای قوی نشان خود یکی از آنها را استفاده می‌کنند. لذا با در نظر گرفتن این موضوع باید اشاره داشت که موقعیت مکانی جهان اثر، جایگاه و محلی است که اتفاق‌ها را چون گردابی به سوی خود می‌کشد. عملی که در انتها شخصیت «جسی» را دچار اتفاقی می‌کند که راه بازگشتی برای جبران نمی‌گذارد و در مقابل شخصیت «تلما» را درگیر تاوانی می‌کند که باید تا ابد سنگینی آن را با اعمال خود بر دوش بکشد. بنابراین باید گفت که شرایط نابسامان جهان اثر را می‌توان بعنوان پایدارترین عنصر قلمداد کرد.

«شب بخیر مادر» اثری است که در آن تلاش شده که هر چیز از کوچکترین تا بزرگترین هدف اندازه‌ای مشخص برای نمایش داشته باشد که این طراحی از تمایزهای مناسب این اثر به شمار می‌آید. درک و باورپذیری درست از سوی کارگردان‌های نمایش سبب آن شده است که مخاطب نیز با چنین باوری روبرو شود که این نکته شاید بتوان گفت از نکته ابتدایی تا اندازه‌ای مهم‌تر است.

منبع: ایران تئاتر- کیارش وفایی