نقدی بر سریال بی قرار ؛ یک سریال کاملا زنانه

دوات آنلاین-همه کسانی که سریال بین هستند نام فلورا سام را می شناسند و احتمالا ترکیب فلورا سام و مجید اوجی را به عنوان یک زوج هنری. شاید بتوان گفت تنها خانم کارگردان، نویسنده و بازیگری است که در چند سال اخیر با توجه به شرایط تلویزیون دست به سریال سازی زده است و آثاری را تولید کرده که بتواند نظر مخاطب را جلب کند و آنها را در پای قاب شیشه ای راضی نگه دارد.

او با مدیوم تلویزیون و رمز و رازهای سریال سازی به خوبی آشناست. این آشنایی یعنی مخاطب شناسی سریال های تلویزیونی که ویژگی ها و مولفه های خاص خود را دارند و از مخاطبان سینما قابل تمیزند. ما در تلویزیون کمتر با کارگردان زن مواجه هستیم که سریال سازی کند و در این حوزه نامش به یک برند تبدیل شود.

این موقعیت ایجاب می کند تا صدا و سیما از تنها کارگردان سریال ساز خود حمایت کند، اما به دلایل ناروشن سریال بی قرار چهار سال با تأخیر از شبکه دو روی آنتن رفت. در حالی که سریال از لحاظ قصه دارای کیفیت خوبی بوده و همه عوامل پشت و جلوی دوربین حرفه‌ای بودند.

جالب اینکه این سریال در این چهار سال توقیف نبود بلکه فقط پخش نشد! با این حال هنوز قصه و ساختار سریال تازگی خود را از دست نداده و گذشت زمان، غبار کهنگی بر آن ننشانده است. نکته جالب دیگر اینکه فلورا سام به عنوان یکی از معدود کارگردان های زن با وجود تحصیلات آکادمیک و البته تجربه ساخت چندین سریال موفق برای تلویزیون، در این چهار سال هیچگونه فعالیتی نداشته و با آخرین ساخته وی نیز چنین برخوردی صورت گرفته است.

در واقع این سوالی است که مدیران تلویزیون باید به آن پاسخ بدهند که چرا در تمامی آثاری که در حال حاضر برای رسانه ملی تولید می شود هیچ کارگردان زنی حضور ندارد و سهم عمده تولیدات مربوط به کارگردانان مرد است!

آنچه بیش از هر چیز در سریال بی قرار جلب توجه می کند زن محور بودن قصه آن است که با توجه به اینکه نویسنده سریال هم خود فلورا سام بوده به نظر می رسد او به عنوان یک زن خواسته قهرمان قصه اش را از جنس خودش برگزیند و چه بسا همین خودآگاهی جنسیتی به پردازش بهتر قهرمان قصه و ترسیم و بازنمایی جهان زنانه آن کمک کرده است. زنی که قطعا یک زن معمولی نیست هر چند از حیث ظاهری و با معیارهای عرفی می توان او را زنی معمولی دانست.

جذابیت درام در همین است که یک شخصیت معمولی در شرایط غیر معمولی قرار می گیرد یا کنش‌مندی هایی دارد که او را از یک فرد معمولی به یک قهرمان بدل می کند. سریال قصه زنی از این جنس است. قصه زنی به نام رعنا که پس از پنج سال از زندان آزاد می‌شود و می بیند تمام زندگی خود را از دست داده است. رعنا می‌خواهد زندگی‌اش را از نو بسازد دنبال کودک خود که هنگام دستگیری یک ماهه بوده، می‌رود. او در نتیجه جستجوهای فراوانش سرانجام به مشهد می‏‌رسد و دنبال نشانه‌ای از کودکی که اینک پنج ساله شده، می‌گردد؛ جستجویی که اتفاقات جدیدی را برایش رقم می‌زند.

اساسا سریال بی قرار ماهیتی جستجوگرانه دارد و به نوعی سیر در آفاق و انفس را در یک تجربه زنانه صورت بندی می کند. جستجویی که دو سویه دارد هم سویه زنانه رعنا را بازنمایی می کند و هم به سویه مادرانه او معنا می بخشد. ضمن اینکه می تواند معناهای ضمنی و تلویحی را هم در این جستجوگری نشانه شناسی کرد. به این معنا که کودک گمشده می تواند همان فطرت پاک انسانی باشد که رعنا در پی یافتن آن است.

این جستجوگری از یک بی قراری و التهاب درونی به آرامش می رسد و مشهد به مثابه جغرافیای این مقصد، بار معنوی این سیر تحولی را عمق بخشیده و برجسته تر می کند. در واقع «رعنا» به دنبال فرزندش به مشهد که زادگاهش است می رود و در کنار حرم امام رضا(ع) ساکن می شود و آرامش می گیرد. او برخی از اوقات به حرم می‌رود و گلایه می کند و برخی مواقع هم درد دل می کند.

رعنا آدم خلافکاری بود و فکر می کرد حق ندارد وارد حرم شود به همین دلیل از دور به حرم نگاه می کرد، اما در نهایت سیر و سفر درونی رعنا به تحول درونی او منجر شده و به آرامشی که گمشده اصلی او بود دست می یابد.

ظاهرا قصه سریال ریشه در یک واقعیت داشته و با ارجاع به آن دراماتیک شده است. قصه ای که سویه های اخلاقی- روانشناختی آن به موازات رخدادهای بیرونی و اجتماعی پیش می رود تا هم از تعلیق بیرونی برخوردار باشد هم تعلیق درونی. قهرمان قصه در قبض و بسط این دو ساحت درونی و بیرونی، دگردیسی و پوست انداختن شخصیتی را تجربه می کند.

از ویژگی های مثبت سریال می توان به همین پایتخت گریزی آن اشاره کرد و اینکه مخاطب با قصه ای مواجه شود که لوکیشن و بافت جغرافیایی آن تهران نیست. ضمن اینکه نشانه ها و مولفه های معنوی شهر مشهد با ماهیت قصه و سیر تحول شخصیتی قهرمان آن انطباق نمادین بیشتری داشته و به صورت بندی مفهومی آن کمک می کند.

از حیث ساختاری نیز سریال بی قرار نشان می دهد طرح مسائل و معضلات اجتماعی در بستر ملودرام های خانوادگی از قدرت تاثیرگذاری بیشتری برخوردار بوده و اینجا همان جایی است که نشان می دهد فلورا سام با روانشناسی مخاطب ایرانی به درستی آشناست و الگو مناسبی را برای روایت قصه خود برگزیده است.

با این حال ساخت سریال هایی که رویکرد آسیب شناسی دارد و قهرمان آن هم یک زن است در تلویزیون دشوار است مثلا انتظار این بود که با توجه به سابقه خلافکاری رعنا، ادبیات و نوع حرف زدن او نیز برآمده از همین خاستگاه طبقاتی و شخصیتی باشد و قطعا کارگردان هم به این موضوع واقف بوده، اما احتمالا به دلیل برخی ملاحظات تلویزیونی نتوانسته این مولفه ها را در شخصیت رعنا بازآفرینی کند. اما از سوی دیگر با توجه به نشانه های مثبتی که در شخصیت و درونیات رعنا سراغ داریم که همین ویژگی ها نیز منجر به تحول درونی او شده می توان تا حدودی این شخصیت پردازی را منطقی دانست.

سریال بی قرار را باید یکی از زنانه ترین سریال های تلویزیونی دانست که هم نویسنده و کارگردانش و هم قهرمان قصه اش یک زن است. قصه ای که در بستر یک فضای رئالیستی روایت می شود و با ارجاع به واقعیت های اجتماعی سعی می کند مخاطب را از طریق همراهی با جستجوگری های رعنا به تدریج با پذیرش یک تغییر و آغاز یک تحول درونی درگیر کند. تحولی که از ظلمت و خاکستری بودن به رستگاری و رهایی می رسد.

سریال بی قرار و اعتمادسازی میان تلویزیون با مخاطبانش

در میان تولیدات تلویزیونی که امکان نمایش را از شبکه های مختلف یافته اند، برخی به دلیل ماهیت هنری و نگاه کنشگرانه سازندگانش از اهمیت و جایگاه بالاتری برخوردارند.

سریال بی قرار ساخته فلورا سام که این روزها از شبکه دو پخش می شود نمونه ای شاخص از سریال هایی است که می توان به وجود دغدغه های اجتماعی سازندگانش پی برد.

اینگونه نگاه هر چند به دلیل اهمیتی که در تبیین معضلات اجتماعی و اعتمادسازی میان تلویزیون و مخاطبانش است رشته ای که به واسطه برخی از ملاحظات سیاسی، دچار آسیب هایی شده است.

منبع: بانی فیلم- سیدرضا صائمی