دوات آنلاین-صومعه سرا یکی از شهرهای استان گیلان است که در ۲۵ کیلومتری غرب شهرستان رشت قرار گرفته و از شمال به تالاب انزلی، از شرق به رشت و شفت، از غرب به رضوانشهر و ماسال و از جنوب به فومن مرتبط می‌شود. آب و هوای معتدل و مرطوب جلگه ای دارد. این شهر، علاوه بر پوشش جنگلی و کوه های زیبا و رودخانه های روان، جاذبه های تاریخی هم دارد که باعث شده گردشگرای زیادی را به خودش جذب کند.
محوطه تاریخی هفت‌دغنان
محوطه تاریخی هفت‌دغنان در استان گیلان، شهرستان صومعه‌سرا، بخش مرکزی، دهستان ضیابر و روستای بهمبر قرار دارد. این شهر قدیمی و تاریخی که به گفته باستان‌شناسان حداقل ۱۲۰۰ سال قدمت دارد در منطقه گسکر صومعه سرا قرار دارد و در گذشته مرکز حکومت گسکرات بوده است.
ویرانه‌ها و خرابه‌های به جا مانده شهر تاریخی هفت دغنان نشان از یک منطقه باستانی دارد. در سال ۱۳۸۲ باستان‌شناسان بقایایی از یک گورستان دوره اسلامی را در آن شناسایی کردند. در این گورستان، اجساد به صورت نامنظم دفن شده بودند که بنا بر فرضیه باستان‌شناسان این امر به دلیل وقوع حادثه‌ای همچون زلزله، بیماری یا جنگ اتفاق افتاده است.
در سال ۱۳۸۲ بخشی از این منطقه که در حدود ۶۰ هکتار بود و بقایای یک شهر تاریخی را در برداشت، در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید. این شهر بقایایی از یک شهر وسیع است، که امروزه در میان پوشش گیاهی انبوه از چشم دور مانده است. در چشم‌اندازهای این محوطه آثاری از برجستگی‌های مربوط به ابنیه قدیمی که پوشیده از گیاهان و درختچه‌های جنگلی است دیده می‌شود که احتمالا بقایای آثار معماری این شهر تاریخی است.
پل گازروبار
این اثر در تاریخ ۱۲ آذر ۱۳۷۵ با شمارهٔ ثبت ۱۷۸۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. از ماندگار های دوره صفوی در جاده رشت به صومعه سرا واقع است و در حاشیهی شرقی این شهر و در کنار پل آهنی جدید الحداث و در ارتفاع 16 متری نسبت به سطح دریا قرار داردو به دستور حاج یوسف بلگوری در دوره قاجار باز سازی گردید.
این پل دارای یک چشمهی اصلی در مرکز و چهار چشمهی فرعی در دو طرف است. پهنای چشمهی اصلی پل حدود 1 متر، طول این پل 48.5 و عرض آن 4.5 متر و بر روی رودخانهی گازربار قرار دارد. مصالح ساخت این پل تماماً از آجر به ابعاد 5× 19× 19 سانتیمتر است. روگذر پل از هر دو سو دارای شیب ملایمی به سمت مرکز پل است. در سالهای اخیر این پل مرمت شده و اکنون در وضعیت حفاظتی خوبی قرار دارد .
پل مناره بازار
بقاياي اين پل در نزديکي روستاي مناره بازار ، 9 کيلومتري شمال غرب صومعه سرا و بر سر راه قديمي رشت – آستارا واقع گرديده و احتمالاً از آثار دوره صفوي است که دهانه هاي آن در جريان سيل هاي دوره اخير منهدم شده است.
براساس بقاياي موجود و نقشه ارائه شده ، اين پل در مجموع 66 متر طول و با احتساب جان پناه ها ، 25/6 متر عرض و حدود 9 متر ارتفاع داشته است. پل مناره بازار داراي دو دهانه وسيع به عرض 10/15 (دهانه شمالي) و 80/12 متر بوده است (علي رغم اين ستوده مي نويسد که پل سه دهانه داشته که يکي از آنها در جريان سيل سال 1317 و دو طاق ديگر در جريان سيل سال 1336 ويران شده است). به نظر مي رسد که بستر رودخانه درمحل برپايي پل ، شالوده سازي داشته و پايه هاي مياني پل بر روي اين شالوده قرار مي گرفته اند. پايه ها در هر دو جهت داراي موج شکن هاي نيم دايره است.
بر بالاي اين موج شکن ها و بر ديواره پل ، ستون نماهايي کار شده که بر اساس بقاياي پايه مياني ، داراي آجرچيني تزييني بوده است. رويه پل ، از بالاي تيزه طاق بزرگتر به سمت طرفين داراي شيب ملايمي بوده است. در طرفين دو انتهاي اين رويه همچنين ميل هايي ساخته شده بود.
در بناي پل از آجرهايي به ابعاد 5×23×23 سانتيمتر استفاده شده است. در 2 کيلومتري غرب پل ، مناره اي منسوب به دوره سلجوقي وجود دارد که نام «مناره بازار» به جهت آن است. رود تنيان، سياو رود و پلنگ رود ، کمي بالاتر از اين پل به يکديگر پيوسته و از زير پل عبور مي کنند.
پل کسما
اين پل در سه کيلومتري کسما – از توابع صومعه سرا – و در مسير راهي واقع است که به دستور شاه عباس اول ساخته شده است. اين راه از هشتپر به رشت منتهي مي شد.
بر همين اساس ، دور از انتظار نيست که بناي پل نيز مربوط به همين دوره باشد. اين پل 25 متر طول و 20/4 متر عرض دارد و ارتفاع دهنه هاي بزرگ آن از سطح اب به 5 متر مي رسد. بنا داراي پنج دهانه کوچک و بزرگ آجري است که يکي از طاق هاي اصلي آن فرو ريخته و پايه هاي آن داراي آب برهايي براي سهولت جريان رودخانه است.
این پل در حدود ۱۰ متری شمال پل و جاده ی کسماء به ماسال واقع شده است که بر روی رودخانه ی کسما ساخته شده بود.بخش مرکزی و شرقی آن را آب برده و امروزی اثری از آن بر جای نمانده است. تنها بخش باقی مانده ی این پل یک سوم غربی آن به طول اندکی بیش از ۱۰ متر است. پهنای پل ۴٫۵ متر است.
انتهای غربی پل که به سطح زمین منتهی می شودباز شده است یعنی پهنای آن به طور ناگهانی با یک شکست تند زیاد می شود ولی حدود یک متر بیشتر ادامه نمی یابد. از چشمه های این پل تنها یکی با تاق جناقی و به پهنای حدود ۲ متر و ارتفاع ۱٫۸ متر باقی مانده است. ارتفاع اولیه این چشمه بایستی بیشتر بوده باشد چون توسط رسوبات رودخانه پر شده است. مصالح ساخت این پل از آجر به ابعاد ۲۲٫۲۲٫۵ متر است.
لازم به اشاره است که بخش کوچکی از انتهای پل درست کنار آب باقی مانده ولی از آن جا که که روی پی آن پوشیده از رسوبات است پلان آن قابل باز سازی نیست. پوشش گیاهی انبوه از جمله چند درخت که روی پل و در کنار دیوار آن رشد کرده اند، عامل تخریبی تهدید کننده ای برای آن به شمار می رود.
اکنون به روی رودخانه ی کسماء به جهت رفت و آمد و حمل و نقل پل جدیدی ساخته شده، که مورد بهره برداری قرار می گیرد.
بازار هفتگی
در بازار یکشنبه صومعه‌سرا، زنان روستایی از سویی فروشنده و از سوی دیگر خریدار هستند.
آنان اضافه تولید برخی از فراورده‌ها مانند نیشکر، دوشاب، انواع سبزی‌ها، مرغ و تخم‌مرغ و فراورده‌های دامی را که حاصل کار و فعالیت آنان است، در یکشنبه بازار به فروش می‌رسانند و عواید آن را در همان بازار به مصرف خرید لوازم ضروری زندگی به ویژه پوشاک می‌رسانند.
یکی از بزرگ‌ترین امتیازات بازارهای هفتگی متعادل نگه داشتن بهای اجناس و جلوگیری از افزایش نامتناسب قیمت‌هاست. این ویژگی به نحو مطلوب و چشمگیری در یکشنبه بازار صومعه‌سرا مشاهده می‌شود.
بقعه پیر موذنان
رابینو در سال 1294 ه.ش درباره ی این بقعه چنین می نویسد:
“زیارتگاه پیر موذنان در آن جا واقع است. متولی این مقبره ار اعقاب شخصی به نام پیر محمد موذنان است، بر طبق اسناد و فرمان های قدیمی، منطقه ی وسیعی وقف این محل بود که عبارتست از: جوکی، سفید لیزار،کفته رود، تورخاله، نیزار، نمکهان، لیه خاله و پازکی پشت. یکی از این فرمان ها به تاریخ محرم سال 939 ه.ش (33-1532م) نوشته شده و به مهر مظفر سلطان، حاکم بیه پس، مهمور می باشد و در آن کلمات زیر دیده می شود: الله تعالی الحکیم المنان الموید القادر السلطان المظفر ابوالمظفر.”
دو فرمان دیگر، یکی متعلق به شاه عباس دوم است که به تاریخ 1052 هجری(43-1642 م)نوشته شده و دیگری مربوط به شاه تهماسب دوم است که در 1137 هجری(30-1734م)نوشته شده و دارای مهر فرمانده کل امپراتریس آن می باشد.
نام اصلی این عارف وارسته پیر محمد موذن یا پیر محمد موذنان است که از عرفای نیمه ی اول سده ی دهم هجری بوده و حدود سال 939 ه.ق وفات کرده است. زیارتگاه او زیارتگاه های مورد علاقه ی مردم تولم است.
پناهگاه حیات وحش سلکه
پناهگاه حیات وحش کلاً به محدوده ای از منابع طبیعی کشور اعم از جنگل و مرتع و دشت، آب و کوهستان اطلاق می شود که دارای زیستگاههای طبیعی نمونه و شرایط اقلیمی خاصی برای جانوران وحشی بوده و به منظور احیاء این زیستگاهها تحت حفاظت قرار می گیرد.
منطقه پناهگاه حیات وحش سلکه بر اساس مصوبه شماره ۱۵ مورخه ۱۷/۱۰/۱۳۴۹ در محدوده ای به مساحت ۳۶۰ هکتار به عنوان پناهگاه حیات وحش تعیین گردید که در قسمت جنوبی تالاب انزلی و در محدوده شهرستان صومعه سرا قرار دارد که از شمال به تالاب از جنوب به حاشیه مزارع روستاهای هنده خاله و صوفیانده از غرب به رودخانه هنده خاله و از شرق به رودخانه ترابخاله محدود است.
این منطقه در عرض شمالی ۲۷ درجه و ۲۰ دقیقه و طول شرقی ۴۹ درجه و ۲۵ دقیقه قرار گرفته است ارتفاع این منطقه از سطح آبهای آزاد ۲۰ الی ۲۴ متر در نوسان بوده. پناهگاه حیات وحش سلکه یکی از تالابهای با ارزش شمال کشور است که سالانه تعداد متنابهی از پرندگان مهاجر در این تالاب زندگی می نمایند.
بخش یاز این منطقه به صورت تالابی و بخشی دیگر آن بصورت چمنزار و مرتع بوده که از نظر زیستگاه انواع غازها فوق العاده حائز اهمیت و موردنظر بوده که در طول سالیان متمادی در اثر پایین رفتن سطح آب دریای خزر و در نتیجه پائین رفتن سطح آب تالاب انزلی منطقه سلکه نیز با خطر نابودی مواجه گردید که در سال ۱۳۵۴ مطالعاتی در زمینه جلوگیری از نابودی این منطقه با ارزش انجام گرفت که درنهایت جهت احیاء این منطقه یک سد خاکی در ضلع شمالی منطقه حد فاصل رودخانه هنده خاله و ترابخاله به طول ۲۴۰۰ متر به عرض ۶ متر در پایه و ۳ متر در تاج و ارتفاع ۵/۱ متر احداث گردید تا در طول فصل مهاجرت پرندگان به این تالاب نزولات جوی را در خود ذخیره نموده و محیط زندگی پرندگان در آن حفظ گردد.
اما در طول دو الی سه سال گذشته در نتیجه بالا آمدن سطح آب دریای خزر و تالاب انزلی سطح آب پناهگاه سلکه نیز افزایش یافته به طوریکه کلیه سطح منطقه حالت تالابی بخود گرفته و نقاطی که قبلاً بصورت چمنزار و مرتع بود کاملاً از بین رفته که در نتیجه این تغییرات زیستگاهی جمعیت غازهای مهاجر نسبت به گذشته فوق العاده تقلیل و جمعیت گونه هایی دیگر که با محیط آبی منطقه سازگاری بیشتری دارند بهمان نسبت افزایش یافته است. یکی از عوامل مخرب در تخریب منطقه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران احداث کانال و زهکش در جنوب شرقی منطقه و جداسازی بیش از ۲۴ هکتار از ارارضی منطقه و واگذاری آن توسط هیئت واگذاری زمین به مردم جهت شالیکاری بوده که محدوده منطقه را بیش از پیش کاهش داده است.
در دهه گذشته بدلیل ارتباط مستقیم آب تالاب و پناهگاه حیات وحش سلکه در نوع پوشش گیاهی آبزیان و پرندگان موجود تغییرات محسوسی بچشم می خورد که روند گذشته در صورتیکه ادامه داشته باشد در آینده بسیار نزدیک مرگ تالاب سلکه را خواهیم دید. از آنجائی که هدف و رسالت سازمان حفاظت محیط زیست تضمین بهره وری صحیح و مستمر از منابع طبیعی و ایجاد تعادل مناسبات زیستی بین اعضاء تشکیل دهنده حیات جهت اعتلاء بشر می باشد.
این سازمان جهت حمایت و حفاظت از موجودات گیاهی و حیوانی و بهره وری بهینه از این موجودات اقدام به تعیین مناطق حفاظت شده شکار ممنوع، پناهگاه حیات وحش و … نموده با ایجاد یک واحد در این منطقه و کنترل شبانه روزی و جلوگیری از هرگونه سوء استفاده عامه بخصوص طی دو الی سه ساله اخیر این پناهگاه یکی از مهمترین نقاط امن و زمستان گذرانی پرندگان مهاجر و آبزی بوده بطوریکه در اوایل زمستان امسال بیش از دهها هزار انواع پرندگان مهاجر آبزی در تالاب سلکه مشاهده گردیده که این خود نشانگر حفاظت منطقه توسط محیط بانان سخت کوش و پرتلاش می باشد.
سلکه بعنوان اولین مرکز بازدیدکنندگان علاقمند به حیات وحش در استان گیلان دنیایی را در مقابل شما به تصویر می کشد که متفاوت از مفاهیم روزمره است و سرعت انسانی شما را به یادتان می آورد این منطقه تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست هر ساله هزاران پرنده مهاجر را که در بدو پرواز، سرزمینهای دوردست را نشانه می گیرند بسوی خود می کشد و بسیاری از ادامه مهاجرت منصرف می کند.
در این خوان گسترده از نعمتهای الهی که تلاش مأموریان حفاظت محیط زیست، منبع مزاحمت انسانی و تشویق تعادل طبیعی را به ارمغان آورده دیریست که در جنوب شکوهمندترین تالاب دنیا آرام ننموده و ستبری را برای هیاهوی پرندگان گسترده، جائیکه قوی فریادکش، متانت قوهای گنگ و جسارت غازهای وحشی، شیطنت، انواع مرغابیها را به زیر سؤال می برد و خروس کولیها با همهمه همیشگی، هر مهاجم کمین کرده را رسوا می کنند، و وقتی که کشیم ها در آب غوطه می خورند عقاب تیزپرواز چشمهایش را بر می گرداند و هدف دیگری را دنبال می کند در حالیکه حواصیل پرحوصله ساعتها به آب می نگرد تا وقایع زیر آب را برای لحظه کوتاه صیدی را از نظر دور ندارد و یا گاو چرانک بازیگوش از سر و کله گاوی بالا می رود و دسته سارها تحمل نشستن لحظه ای بر زمین را ندارند.
این پرندگان با حضور خود درمنطقه علاوه بر ایجاد بهره ها و منافع اقتصادی، باعث ایجاد تنوع در چشم اندازهای طبیعی می گردند. به اضافه پرندگان مهاجر و آبزی نقش عمده ای در جهت کنترل امراض و آفات گیاهی در آب بندها و آبگیری حاشیه تالاب به عهده دارند. این جانوران، به جهت دارا بودن منقار و پاهای پاروئی شکل خود سطح بستر کم عمق آب گیرها را (که در فصل کشاورزی به شالیزار تبدیل می شوند) در جستجوی دانه های گیاهی . لاروها بر هم زده و نوعی مبارزه پائیزه و زمستانه با انواع آفات بخصوص شایع ترین آنها که در کرم ساقه خوار برنج است به عمل می آورند.
کود حیوانی دفع شده از دهها هزار پرنده علاوه بر صرفه جوئی در مصرف انواع کودهای شیمیائی (که سبب ایجاد اختلال در میکروارگانیسم های خاک و بروز دیگر عوارض محیطی و موجب انواع آلودگیها است) حاصلخیزی خاک را نیز فراهم می آورد و عملاً مقدار مصرف آنها را کاهش می دهد. تالاب سلکه (پناهگاه حیات وحش) ناحیه ائی از مظاهر طبیعی خدادادی است که در روند پیدایش خاک آن به وسیله آبهای سطحی بصورت اشباع درآمده و در طی یک دوره کافی و شرایط عادی محیطی تشکیل شده و دارای توالی زیستی می باشد.
این مجموعه (اکوسیستم) دارای جوامعی از گیاهان و جانوران ویژه است که امکان سازگاری در چنین شرایط اکولوژیکی را دارا می باشند. از قبیل مرداب، باتلاق، برکه، آب بندان و تالابها که زیستگاههای پرندگان آبزی می باشند. (پرندگان آبزی به آن دسته از پرندگان گفته می شود که از نظر اکولوژیکی وابسته به آب باشند) مدیریت تالابها کلیه عملکردهای انسانی را در رابطه با حفاظت تالاب و پرندگان آبزی، تواماً بایستی موردنظر قرار دهد، پرندگان آبزی از تالابها بعنوان محلی برای تولیدمثل، پرریزان، استراحت موقتی و زمستان گذرانی استفاده می کنند.
گونه های مختلف پرندگان به شرایط متفاوتی از منطقه علاقمند بوده و به آن سازگاری دارند به همین دلیل هر تالاب بسته به خصوصیات اکولوژیکی خود نیازهای تعداد محدودی از پرندگان را فراهم می آورد. به همین دلیل تالابهای مختلف از نظر ترکیب و نوع گونه ها جمعیت های متفاوتی را به خود جذب می نماید. به عنوان مثال پناهگاه حیات وحش سلکه از محدود تالابهایی است که عروس غاز و قو و حتی غاز پاکوتاه را در خود جای داده است.
تالاب سلکه و سایر تالابها فقط از جنبه زیستگاهی حائز اهمیت نیستند و بدلیل تأثیرات اکولوژیکی خود وضعیت متعادل و پایداری به منطقه می دهند و به همین جهت عدم حفاظت از آن باعث می شود روند تخریب از حوزه تالاب فراتر رفته و دامنه وسیعتری پیدا کرده و بازتاب آن مستقیماً به وضعیت اقتصادی و اجتماعی منطقه لطمه وارد نماید و گاهی اوقات این صدمات غیر قابل برگشت می باشند. از طرف دیگر تالابها دارای شرایط زیستی ویژه ای می باشند. بطوریکه گونه های خاص و ارزشمندی را به طرف خود جلب می نمایند، در این صورت حفظ این ویژگی ها یکی از هدف های عمده در مدیریت تالاب محسوب می شود.
پل خشتی گوراب تولم
پل تاریخی گوراب تولم شهرستان صومعه سرا یادگار بجا مانده از دوران قاجاریه در آستانه تخریب است.
این پل در منتهی الیه شمال غربی روستای گوراب تولم صومعه سرا بر روی یکی از شاخه های فرعی رودخانه گازروبار و در جهت شرق به غرب قرار دارد.
جهت پل شرقی – غربی به طول 17 متر و عرض سه متر و دارای یک دهانه با قوس جناغی است، جان پناه جنوبی تقریبا سالم مانده و ارتفاع آن 80 سانتیمتر و عرض آن 50 سانتیمتر است در حالیکه جان پناه شمالی پل تا 80 درصد تخریب شده که ارتفاع باقی مانده جان پناه در ضلع شمالی در بعضی نقاط به 30 سانتیمتر می رسد.
کف گذرگاه پل در گذشته سنگ فرش بوده و قسمتهای زیادی از آن بر اثر تردد وسایل نقلیه از بین رفته است، آثاری از قسمتی از قوسی کوچکتر در ضلع شرقی پل مشهود است و به تبع وجود دهانه هایی دیگر را در ساختار پل اشاره می کند که با کمی کاوش و خاکبرداری از اطراف پل این امر نیز ممکن می شود.
آجر های بکار رفته در ساختمان پل به ابعاد 5×23×23 سانتیمتر بوده و ملات بین آنها از نوع ساروج است، اندازه دهانه اصلی پل 2.8 متر و فاصله سطح آب تا روی ضخامت قوس دهانه اصلی به 85.4 متر می رسد.
پیش بینی می شود پل خشتی گوراب با توجه به وضع موجود بقایای آن تا 15متر در ضلع شرقی و 9 متر در ضلع غربی امتداد داشته باشند، این پل در حال حاضر راه ارتباطی روستاهای گوراب و خراط محله بوده و فاصله آن تا شهر تولم نیز پنج کیلومتر است.
با توجه به ویژگی های معماری پل منحصر بفرد گوراب تولم می طلبد میراث فرهنگی گیلان در حفظ و مرمت این ابنیه تاریخی همت گمارد.
پل خشتی گوراب تولم شهرستان صومعه سرا به شماره 1364 در 15 آبان ماه سال 1384 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
حمام کسماء
حمام قدیمی کسما با بافت سنتی و پيشينه تاريخی 70 ساله خود ، يكي از بناهای تاريخي شهرستان صومعه سرا به شمار مي رود كه در كنار راه جاده كنونی كسماء واقع شده است.
اين حمام داراي دو حوض آب سرد و گرم بوده است و آب آن نيز با آب رود و قنات تامين مي شده است . در قسمت هاي مختلف حمام معمار با استفاده از پوشش گنبدي و عرقچينهاي زيبا به مسقف كردن بنا همت گماشته است.
متاسفانه اين حمام به علت رعايت اصول بهداشتی تعطيل گرديد و امروزه به صورت بنايی متروك و بلا استفاده باقي مانده است.
موقعیت جغرافیایی:
این حمام در مختصات جغرافیایی E ˝۲/۴۹ ′۲۰ ˚۴۹ و N ˝۱/۴۶ ′۱۷ ˚۳۷ قرار گرفته است. ارتفاع آن از سطح آب های آزاد ۱۵ متر می باشد. این بنا در بخش کسما ی شهرستان صومعه سرا ، درخیابان سردار جنگل کسما واقع شده است. دهستان کسما با ۳۷ آبادی در بخش مرکزی شهرستان صومعه سرا و به فاصله ۲ کیلومتری این شهر قرار گرفته است. این دهستان در گذشته های دور دارای بازارها و کاروان سراهایی بوده که شب ها به وسیله ی در وازه هایی بسته می شد.
مشخصات سازه:
حمام کسما دارای پلانی چند ضلعی است که طول بلندترین ضلع آن (ضلع جنوبی)۵/۱۲ متر است. در انتهای غربی همین ضلع یک فرو رفتگی تقریبا هلالی شکل در کنج بنا دیده می شود(شکل ۵). ورودی حمام در ضلع شرقی آن قرار دارد. سقف بنا دارای ۹ گنبد است که ۶ گنبد از همه بزرگتر و به یک اندازه است (شکل ۶). بر بالای این گنبدها گنبد کوچک تر دیده می شود که به خاطر نور دهی به فضای داخلی حمام، دارای سوراخ های گردی است(شکل۷). پوشش این گنبدها همگی از سیمان است که احتمالا جزو مرمت های بعدی بنا به شمار می روند. بر اساس گفته های اهالی محل، این حمام تا سال ۷۴ مورد استفاده بود.
فضاهای تشکیل دهنده این بنا همچون دیگر حمام های سنتی بوده که شامل سربینه، میان در، صحن اصلی (مرکزی)، نظافت خانه، فضای شستشو، خزینه، سرد درون و گرم درون می باشد. پوشش فضاهای مختلف ، سقف بنارا به عهده داشته که گل جام های تعبیه شده به روی آن ها نور و تهویه مورد نیاز فضاها را تامین می کرده است.
پیشینه تاریخی :
بازار حمام قدیمی کسما در اواخر دوران قاجاریه و در مرکز دهستانی با همین نام و در میان بافت قدیمی بازار احداث گردیده است. بافت اطراف حمام را کوچه ها و معابر تشکیل داده و به نظر می رسد که ایام شلوغ و پراستفاده ای را گذرانیده است. خزینه این حمام در سال ۱۳۴۲ به دستور متصدیان بهداشت مسدود و مخزن های آب سرد و گرم بتونی جدیدی بر روی سقف و در پشت بنا احداث گردید که آب مورد نیاز حمام را تامین می نمود.
مرمت و بازسازی:
آخرین مرمت این حمام حدود ۷۰ سال پیش بوده است و بخشی از آن نیز با گسترش شهرسازی و لزوم احداث خیابان ویران شده است. این حمام دارای دو حوض آب سرد و آب گرم بوده است و آب آن نیز از آب رودخانه و قنات تامین می شده است. در قسمت های مختلف حمام معمار با استفاده از پوشش گنبدی و عرق چین های زیبا به سقف کردن همت گماشته است.
منبع:iransee
12jav.net