معرفی کامل چهارسوق بزرگ بازار تهران؛ از بازار آهنگران تا کفاشان

دوات آنلاین -بازار تهران از جمله جاهایی است که اگر صد بار هم برای تماشا بروید کم است. یکی از دیدنی ترین بخش های آن چهارسوق بزرگ است.

همشهری نوشت: مجموعه‌ای از راهروهای پیچ در پیچ، طاق‌های ضربی، گنبدها و... را در دل خود جای داده که هر یک با دقت زیادی ساخته شده‌اند و زیبایی آنها نگاه هر رهگذری را به‌خود جلب می‌کند. اینجا بازار تهران است که چهارسو یا چهارسوقش با قدمتی چندصد ساله از مکان‌های دیدنی بازار بزرگ تهران محسوب می‌شود؛ جایی که یک گنبد هشت‌ضلعی با گچبری‌های هنرمندانه چشم‌نوازی و بخش‌های مختلف را به هم متصل می‌کند و گنجینه‌ای از تاریخ را در دل خود نهفته دارد.

تاریخچه چهارسوق بزرگ

بازار چهارسوق، یکی از بخش‌های قدیمی بازار بزرگ تهران است که در سال ۱۱۸۵ خورشیدی ساخته شده و در نزدیکی مسجدجامع و در خیابان پانزده‌خرداد قرار دارد و به‌عنوان یک چهارراه اصلی بخش‌های مختلف بازار را به هم متصل می‌کند. این بازار که از مناطق پررونق بازار محسوب می‌شود، یک مکان هشت‌ضلعی با یک سقف کوتاه و گچبری‌های متعدد و زیبا، در تقاطع مسجد جامع، بازار چهارسوق، بازار مسگرها و کوچه هفت‌تن قرار دارد.

ساخت اینجا به سال ۱۲۲۲هجری قمری برمی‌گردد. اعتمادالسلطنه (۱۳۱۳-1259 ه‌ق) در مرآت ‌البلدان درباره چهارسو یا چهارسوق نوشته: «چارسو مخفف چهارسوق است که به معنی چهاربازار و غالبا به این اسم نامیده شده و آن گنبدی است که زیر آن دکاکین متعدد واقع شده و از چهار سمت به چهار بازار منتهی می‌شود. این محل و گاهی نیز محله و قریه به این اسم موسوم شده است.»

چارسوق یعنی چه

واژه سوق یا چارسوق برگرفته از کلمه چهارسو در اصل محل تقاطع دو راسته اصلی و مهم بازار است. در برخی موارد سوق را در محل برخورد دو راسته طراحی شده بازار قرار می‌دادند و یک شکل فضایی به‌صورت چهارسو می‌ساختند که به‌دلیل موقعیت ارتباطی آن ارزشمند به‌شمار می‌آمد.

بیشتر بخوانید: تاریخچه خواندنی محله پامنار تهران

چهارسوی بزرگ مرکز داروغه شهر یعنی جای داروغه بزرگ (سر داروغه) بود که در آن حکمرانی می‌کرد. در طرف جرزهای نسق تخت داروغه قرار داشت که خودش بالای آن روی تشکچه می‌نشست و به پشتی تکیه می‌داد و فراش‌ها و مامورانش در اطراف او حلقه می‌زدند و گوش به فرمانش بودند. اکنون 2 چهار‌سوق بزرگ وکوچک، بازارهای تهران را به هم وصل می‌کنند که قدمت چهارسوق بزرگ تهران به دوره‌های زند- قاجار بر‌می‌گردد که در اواسط قرن سیزدهم هجری قمری بعد از انتخاب شهر به‌عنوان پایتخت ایران ساخته شد.

بخش های مختلف چهارسوق بازار

اگرچه چهارسوق بزرگ نفیس‌ترین گچبری بازار تهران را در خود به یادگار دارد اما گذشت زمان آسیب زیادی را به این سازه ارزشمند وارد کرده است؛ اثری که آبان‌ماه سال 1356به‌عنوان یکی از میراث ملی تهران به ثبت رسید. چهارسوق از سمت شمال به چهارراه بین‌الحرمین به پله شیرازی‌ها و در نهایت به خیابان پانزده خرداد می‌رسد.

از ضلع جنوب به بازار مسگرها و گذر لوطی‌صالح و در نهایت به خیابان مولوی منتهی می‌شود.از سمت شرق هم به کوچه آهنگران، بازار حضرتی و در نهایت به چهارراه مولوی می‌رسد. همچنین از ضلع غرب نیز به چهارسوق کوچک، بازار زید، بازار کفاش‌ها و در نهایت به بازار سیدولی و خیابان خیام محدود می‌شود که هریک با ویژگی‌های خاص پذیرای مراجعان است.

بازار آهنگران

بازار آهنگران در حد‌فاصل خیابان بوذرجمهری و بازار پالان‌دوزها قرار دارد. این بازار پر سر و صدا که از سه‌راهی بازار چهل‌تن شروع می‌شود، از سمت شمال به گذر عودلاجان و بازار عودلاجان و در پایان به محله کلیمی‌ها می‌رسد. قدیم‌ها در این بازارچه تا گوش می‌شنید فقط صدای کوبیدن پتک روی آهن و سراسر بازار پر از مغازه‌هایی بود که صاحبان هرکدام با دست مشغول صیقل دادن آهن و ساختن در و پنجره و ابزار‌آلات آهنی بودند اما اکنون بازار آهنگران جزء بازارهایی قرار دارد که بورس پوشاک مردانه محسوب می‌شوند.

بازار حضرتی

بازار تهران ابتدا فقط دو راسته داشت؛ بازار حضرتی و بازار بزازها که هنوز هم دو محور اصلی بازار به‌حساب می‌آیند. بازار حضرتی از سمت جنوب شرق محله بازار در خیابان مولوی شروع می‌شود و به سمت شمال غرب می‌رود و در نهایت به سمت بازار چهار‌سوق امتداد می‌یابد و سپس از طریق بازار بزازها به سبزه میدان می‌رسد.

در همین زمینه: تاریخچه شمس‌ العماره در کاخ گلستان

بازار حضرتی، حدود ۵۰۰ سال پیش دروازه حرم حضرت عبدالعظیم(ع) بوده است. بنابراین به‌دلیل حرمتی که مردم برای حضرت عبدالعظیم(ع) قائل بودند، نامش را بازار حضرتی نهادند.

بازار کفاش‌ها

یکی از شناخته‌شده‌ترین و پر رفت‌و‌آمدترین راسته‌های بازار، راسته یا بازار کفاش‌هاست. به‌دلیل اینکه این راسته به سبزه میدان، خیابان پانزده‌خرداد و تیمچه‌های اصلی بازار مثل تیمچه حاجب‌الدوله و تیمچه مهدیه منتهی می‌شود. بازار کفاش‌ها از نظر موقعیت اقتصادی اهمیت فراوانی دارد و در آنجا انواع کالا به فروش می‌رسد که ازجمله مهم‌ترین آنها می‌توان انواع ظرف‌ها و ملزومات آشپزخانه، منسوجات با ارزشی مثل ترمه و قلمکار و فرش و صنایع‌دستی را نام برد. همچنین راه رسیدن به حرم امامزاده زید(ع) در این راسته قرار دارد.

گذر لوطی‌ صالح

از گذرهای اصلی درون بازار قدیمی تهران و دارای قدمت و سابقه طولانی است. این گذر به اسم فردی معروف به لوطی صالح نامیده شده که از لوطی‌های تهران قدیم بود و به فقرا، تنگدستان و خانواده‌های بی‌سرپرست بسیار کمک و مساعدت می‌کرد. لوطی‌صالح، زمانی عابر این گذر بازار و ساکن محله آن بود و به‌طور دقیق، در قسمت جنوبی بازار یعنی در محدوده بازار بین‌الحرمین و کوچه هفت‌تن زندگی می‌کرد. به همین دلیل همچنان این محل را به‌نام او می‌نامند. اکنون این گذر لباس‌فروشی‌های متعددی را  در دلش جا داده‌ است.

مسجد امام

مسجد امام یکی از بناهای قدیمی شهر تهران است که در زمان حکومت قاجار و به دستور فتحعلی‌شاه ساخته شد. در معماری این بنا از مسجد وکیل در شیراز الهام گرفته شده است. معماری زیبا و تزیینات و کاشی‌کاری‌های بی‌نظیر باعث شده تا این مسجد یکی از زیباترین بناهای دیدنی بازار تهران به‌شمار بیاید. گفته می‌شود ساخت آن حدود ۱۰ سال زمان برده است. اما مناره‌های این مسجد جدید‌ترند و در سال ۱۳۰۷ به دستور ناصرالدین شاه به این بنا افزوده شده‌ است.