دوات آنلاین -چند سال پیش برای دیدن مراسم سنتی پیر شالیار به اورامان تخت که به حق یکی از زیباترین روستاهای پلکانی ایران است، سفر کردم. در بدو ورودم به این منطقه طبیعت بکر به چشم نوازی‌ام آمد، کوه‌های سر به فلک کشیده، رودهای خروشان، درختان سرسبز و مردمی که هزاران سال در تعامل با این طبیعت زیبا و گاهی بی‌رحم زندگی کرده اند. این تعامل را می‌توان در معماری پلکانی، زندگی هوار نشینی(کوچ گاه‌های موقت)، جشن‌ها و آیین‌های اصیل، صنایع‌دستی منحصر به فرد منطقه و ... مشاهده کرد.
نسیم سهیلی با مقدمه بالا در خراسان نوشت: دخترکان و زنان با لباس‌هایی رنگی بر فراز و دامنه کوه و در دل خانه‌هایی از جنس سنگ بر رنگارنگی این منطقه افزوده بودند. مردان هم با لباس کردی سنتی در آلونک‌های کسب‌و‌کار، میان باغ‌های سبز یا سرگرم ساخت صنایع‌دستی گوشه‌ای دیگر از صفحات فرهنگ روستا را پر کرده بودند. کردستان همیشه یکی از جذاب‌ترین استان‌ها برای عاشقان سفر بوده و هنوز هم است. از مجموعه اورامانات(یا هورامان) می‌توان به عنوان یکی از بکرترین مناطق این استان یاد کرد که سال‌هاست پای بسیاری از گردشگران ایرانی و خارجی را به خود باز کرده است. از معماری بی‌نظیر روستا گرفته تا مراسم و آیین‌های سنتی مردم کرد آن دیار، هر کدام مهر تاییدی بر منحصر به فرد بودن آن‌جاست.
پنجم مرداد سال 1400، منظر فرهنگی اورامانات در چهل و چهارمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو به عنوان بیستوششمین اثر میراث فرهنگی ملموس ایران در فهرست جهانی یونسکو ثبت جهانی شد که اتفاق بزرگی محسوب می‌شود. منظر فرهنگی اورامانات حدود ۴۰۹ هزار هکتار عرصه و حریم دارد که ۱۰۶ هزار هکتار آن مربوط به عرصه و ۳۰۳ هزار هکتار هم جزو حریم است.
بخش اصلی منظر فرهنگی اورامانات شامل دره‌های ژاوه‌رود، اورامان تخت و لهون است. منظر فرهنگی طبق تعریف کمیته میراث جهانی، شامل آن دسته از اموال فرهنگی هستند که معرف کار مشترک انسان و طبیعت باشند و نحوه تأثیر الگوهای فرهنگی ساکنان یک منطقه بر جغرافیای خاص آن سرزمین را نشان دهند. در پرونده امروز زندگی سلام و به بهانه جهانی شدن این خطه از کشورمان، با اورامان بیشتر آشنا می شوید و مشاهدات من را از آن‌جا خواهید خواند.
رخت سبز بر تن اورامانات
قدم زدن در میان جنگل، باغ‌ها و چراگاه‌های این منطقه و استنشاق هوای تازه و خنک یکی از لذت بخش‌ترین تجربه‌های سفرم به آن جا بود. درختان بلوط، پسته وحشی، زالزالک، گلابی وحشی، گردو ، انجیر و ... روییده در باغ‌ها، رخت سبز بر تن خاک اورامانات کشیده‌اند. درختانی که زمانی مدید و پیش از گازکشی روستا، چوب‌شان تامین کننده گرمایش خانه‌ها، کوره و اجاق‌های طبخ غذا برای اهالی روستا بوده است.
رودخانه سیروان یکی از دیدنی‌های این منطقه است که در جنوب غربی استان کردستان جریان دارد. بخش عمده این رودخانه در شهرستان سروآباد و اورامان جریان دارد و سپس در خاک عراق پس از پیوستن به رودخانه دیاله، وارد رود بزرگ دجله می‌شود. در واقع این رود طولانی‌ترین رودخانه استان کردستان است.
گردشگری: دریاچه زریوار کجا است و چه جاذبه‌هایی دارد
حواشی آن بسیار زیبا و بستر و کناره‌های آن زیستگاه انواع پرندگان و ماهیان است. بهترین مسیر و چشم‌انداز برای دیدن عظمت و زیبایی سیروان فاصله بین روستاهای اسپریز تا هجیج است که به‌علت قرارگرفتن جاده شنی در راستای رودخانه چشم‌اندازی فوق‌العاده را رقم زده است. این رودخانه به‌علت خروشان بودن، محل تمرین و مسابقات قایقرانی داخلی و خارجی است.
طعم غذاهای اورامان هنوز زیر زبانم است
از طعم غذاهای سنتی اورامان که برای‌تان نگویم! فقط همین قدر بدانید که طعمش هنوز زیر زبانم است. یکی از نان‌های محلی این منطقه در زبان کردی نان ساج نامیده و از آرد گندم تهیه می‌شود. یادم هست که این نان را روی صفحه‌ای فلزی موسوم به ساج طبخ می‌کنند.
کلانه نان سنتی دیگری است که در خمیر آن آرد گندم با سبزیجات خرد شده کوهی و محلی شامل تره پیاز و گیاهی کوهی به نام کنی وال(پی وال) مخلوط می‌شود و بسیار خوشمزه و لذیذ است. برساق و شلکینه هم انواع نان‌های سنتی دیگر این منطقه است. قایرمه، آش‌گزنه، کباب کردی و ... از سایر خوردنی‌های خوشمزه و لذیذ اورامان است که امتحانش نه تنها خالی از لطف نیست که شما را برای همیشه، شیفته خود خواهد کرد.
اورامانات در کجا واقع شده و چند بخش دارد؟
هورامان یا اورامانات، منطقه‌ای تاریخی با بافت پلکانی و آداب و رسوم خاص است که بخش‌هایی از شهرستان های سروآباد، سنندج و کامیاران در استان کردستان و شهرستان‌های روانسر، پاوه، جوانرود و ثلاث باباجانی در استان کرمانشاه را شامل می‌شود.
خانه‌های این خطه به‌طور کلی از سنگ است و به‌صورت خشکه‌چین و پلکانی ساخته شده‌اند، طوری که حیاط هر خانه پشت‌بام خانه‌ای دیگر است به همین دلیل اورامان را روستای هزار ماسوله هم می‌گویند. اورامانات از دو قسمت کوچک و بزرگ تشکیل شده است. قسمت کوچک مربوط به شهر حلبچه از توابع کشور عراق است و قسمت بزرگ جزو استان‌های کرمانشاه و کردستان ایران محسوب می‌شود.
روستای اورامان تخت مرکز بخش اورامان است و اغلب مردم آن شهرهایی چون مریوان، سنندج، حلبچه، جوانرود، کامیاران، روانسر و کرمانشاه را محل سکونت خود قرار داده‌اند. این دهکده تاریخی در اصل از سه قسمت به نام‌های هورامان تخت، ژاوه رود و لهون تشکیل شده است.
پذیرایی بدون منت مردم اورامان از مسافران
شاید یکی از خاص ترین قسمت سفرم به اورامان، آشنایی با مردم مهربان کرد و فرهنگ وآداب و رسوم آن‌ها بود. پیش از راه‌اندازی اقامتگاه‌های بوم‌گردی و هتل‌های سر به آسمان کشیده در اورامانات که چند سالی است باب شده، اهالی در زمان‌هایی که پیک مسافران زیاد بود، خانه‌های خود را به قیمت‌های ارزانی اجاره می‌دادند یا بدون منت مهمان‌مان می‌کردند.
راهنمای سفر: آبشار پیران، بلندترین آبشار ایران در کجا است
من هم چند سال پیش یکی از مهمانان مردم خونگرم اورامان تخت بودم که در مدت اقامتم بیش از پیش با فرهنگ آن‌ها آشنا شدم. تجربه زیست در کنار مردم کرد بخش اعظمی از سفرنامه کردستانم را پر کرد و خاطرات شیرین زیادی از آن‌ها در ذهنم برای همیشه حک شد. مردم این منطقه به زبان اورامی سخن می‌گویند که یکی از گویش‌های گورانی است و زیرگروهی از گویش‌های شمال غرب ایران است. آن‌ها مسلمان هستند و مذهب‌شان سنی است. با این حال، در این منطقه هنوز برخی از آیین‌های مربوط به ایران باستان رایج است.
نقش پررنگ موسیقی کردی در زندگی اورامانی ها
در سفر به کردستان و منطقه اورامانات همواره مردمی را می‌دیدم که مشغول ساز زدن بودند. موسیقی کردی با موسیقی‌های باستانی ایران، نسبتی تمام و کمال دارد. در میان انواع بی‌نظیر موسیقی کردی، «هوره» و «شمشال» از همه قدیمی‌ترند. همچنین اصیل‌ترین سازهای موسیقی کردی «سرنا» ، «دهل» ، دف و «تنبور» هستند که بین مردم، طرفداران زیادی دارند و لازم نیست که حتما مراسم خاصی باشد تا صدای شان در شهر بپیچد.
سوغاتی چی دارد؟
صنایع‌دستی شهر اورامان گلیم، سجاده، نمد، گیوه، ظرف‌های چوبی و ... است که به جز دیدنش که برای‌تان خاطراتی زیبا را رقم خواهد زد، می‌توان آن ها را به عنوان سوغات در کوله بار سفر گذاشت و به دیار و سرزمین خود برد.
لباس‌های تزیین‌شده با رنگ‌های خاص
مردم اورامان لباس‌های محلی کردی خاص خود را دارند. مردان کرد این منطقه چوخه، پانتول، ملکی شال، دستار، فرنجی و کله‌بال و زنان آن جانی، کلنجه، شال، کلاه و کلله می‌پوشند. این لباس‌ها با زیورآلات تزیین شده و رنگ‌های خاصی دارند.
دانستنی: هر آنچه درباره بیستون باید بدانید
مسافران هنگامی که به این منطقه سفر می کنند، نمی‌توانند زیبایی لباس‌های کردی را ببینند و از خرید آن‌ها برای خودشان چشم‌پوشی کنند! به ویژه لباس‌های زنانه که ترکیبی است از رنگ، اصالت و زیبایی. لباس های کردی گرچه قیمت بالایی دارند اما ترجیح مسافران و گردشگران بر آن است تا اندک زمانی لذت زیبایی لباس کردی را بر تن خود با حضور در آن‌جا حس کنند.
دلایل جهانی شدن اورامان
بیستوششمین میراث جهانی ایران به نام «منظر فرهنگی هورامان/اورامانات» ثبت شد. اورامان ناحیه‌ای فرهنگی است که قدمت زیست در آن به هزاران سال می‌رسد، شهری است با یکی از شگفت‌انگیزترین معماری‌های جهان، یکی از‌آخرین بازمانده‌های سنتی‌معماری پایدار، یعنی جایی که کوه را می‌شکافند، در آن خانه می‌سازند و طبیعت‌ِ طبیعی را به طبیعتی فرهنگی تبدیل می‌کنند.
در این شهر، مردم خوشبخت‌اند نه از آن رو که امکانات و درآمد و شغل و رفاه دارند بلکه خوشحال و خوشبخت‌اند زیرا با طبیعت در هماهنگی قرار دارند. ارزش در منظر فرهنگی که اورامان به همین دلیل ثبت جهانی شده را می‌توان در شش دسته ارزش‌های محیطی، فرهنگی، معنوی، آموزشی، علمی و تفریحی قرار داد.
ارزش محیطی اورامان
ارزش‌های محیطی این منطقه شامل تنوع در گونه‌های پرندگان، حیوانات و گیاهان است. همچنین آب و هوای پاک و رودهای پر آب از سایر ارزش‌های محیطی این منطقه است.
یکی دیگر از بنیان‌های طبیعی شکل‌گیری اورامان، رشته کوه‌های زاگرس است که روستاها و شهرهای اورامان از جمله دره حاصل خیز اورامان‌تخت در آن شکل گرفته‌اند. حفظ این بنیان شکل‌گیری برای تداوم حیات اورامان ضروری است. همچنین باید گفت که یکی دیگر از عناصر طبیعی مهم، درخت بنه پسته وحشی است که به علت استفاده‌های مختلف‌دارویی یک درخت مهم است.
ارزش فرهنگی
در بخش شمالی روستای اورامان‌تخت و روی ارتفاعی مشرف به روستا آثاری از دیوارها و ستون‌های سنگی خشکه به جا مانده که نشان دهنده کهن بودن این روستاست. هماهنگی با طبیعت در معماری اورامان از لحاظ مصالح، رنگ و شیوه اجرا از ارزش‌های‌حائز اهمیت آن است.
این شیوه تبعیت از طبیعت‌‌و‌هماهنگی با آن باعث شده است که الگوی کلی معماری اورامان‌تخت، یک معماری در هم‌تنیده و در ارتباط با هم را شکل دهد. به همین دلیل است که سقف یک خانه ممکن است حیاط خانه بالایی یا بخشی از شهر باشد. در زمان برگزاری مراسم آیینی، پشت‌بام خانه‌ها در ارتباط با هم در شهر نقش یک فضای‌عمومی را ایفا می‌کنند.
ارزش معنوی
وجود مکان ها و آیین‌های مرتبط با آن یکی از مهم ترین ارزش‌های معنوی در اورامان تخت است. پیر شالیار یکی از شخصیت‌های مقدس و اسطوره‌ای در اورامان است که خانه، آرامگاه و محل کار منسوب به وی از مکان‌های مقدس اورامان‌تخت به حساب می‌آید.
همچنین آیین‌ها و سنت‌های مربوط به برگزاری مراسم پیر شالیار مانند بسیاری از مراسم مذهبی در جهان با مشارکت مردم بومی هر سال برگزار می‌شود و از گذشته تا به امروز تداوم یافته است.
ارزش آموزشی
وجود نهادهای مردمی فعال و گروه‌های حامی محیط زیست و میراث‌‌فرهنگی در منطقه اورامان با هدف ارتقای بینش عمومی درباره ارزش‌های منظر فرهنگی اورامان نشان‌دهنده علاقه مردم منطقه به معرفی فرهنگ هورامی و امکان ترویج درکی عمیق از رابطه انسان و طبیعت است که می‌تواند منجر به جلب حمایت گسترده‌تر برای استفاده پایدار از منابع فرهنگی و طبیعی منطقه شود.
ارزش تفریحی
اورامان تخت جنبه‌های جذاب مختلفی دارد که می‌توان د‌ظرفیت‌های تفریحی ایجاد کند. گردشگری خلاق با هدف تجربه زندگی مردم بومی و طبیعت‌گردی از جمله مهم‌ترین ظرفیت های تفریحی آن منطقه هستند.
ارزش علمی
فرم و طراحی این روستا، مواد و مصالح به کاررفته در خانه‌ها، فن‌های باستانی برای تقسیم آب و قنات‌ها و تداوم آیین‌هایی که قابل بررسی و مطالعه است و ... از شاخص‌های مربوط به ارزش علمی این منطقه است.
نکته: واضح است که منطقه اورامان از نظر تمام جنبه‌ها، پرونده‌ای قابل قبول دارد و دلیل این که در میراث جهانی توانسته نام خود را به ثبت برساند، همین ارزشمندی از منظر فرهنگی است.
به چه کاری مشغول هستند؟
شغل و حرفه کردهای غیور این منطقه، بیشتر دامداری، زراعت، باغداری و ساخت و بافت صنایع‌دستی است و از همین طریق امرار معاش می کنند. آن‌طور که در مدت کوتاه حضورم در آن‌جا متوجه شدم، زنان هم در کنار امور روزمره خانه در گیوه‌بافی و ریسندگی به مردان کمک می‌کنند تا به نوعی در تامین مخارج خانواده، نقش داشته باشند.
در مراسم معروف پیرشالیار چه خبر است؟
اورامان‌تخت علاوه بر جاذبه‌های طبیعی و معماری جذاب ، جاذبه‌های معنوی خاصی از جمله کوچ‌های ییلاقی و مراسم سالانه پیر شالیار دارد. من که برای دیدن این مراسم به اورامان‌تخت سفر کرده بودم، بیشتر مدهوش زیبایی، تاریخ و فرهنگ مردم آن جا شدم اما تماشای این مراسم آیینی هم لطف خود را داشت.
هرچند با تعداد زیاد مسافران و گردشگرها، بکر بودن آن کاملا زیر سوال رفته و متاسفانه چند سالی است که این آیین‌سنتی در یکی از خصوصی‌ترین و محلی‌ترین بخش‌های این سرزمین تنها به صورت نمادین برگزار می‌شود! اهالی اورامان در مراسم پیر شالیار که در زمستان برگزار می‌شود، با لباس‌های کردی خاصی حاضر می‌شوند و سماع عرفانی، ذبح، تهلیل گفتن، دعا و ذکر و مراسم خاص پختن آش و ... را برگزار می‌کنند.
آن چه بیشتر در این مراسم نظرها را به خود جلب می‌کند، آداب و رسومی است که ریشه‌هایی در باورهای زرتشتی و باستانی دارد و نشان دهنده قدمت تاریخی اورامان و رسوم خاص باستانی این منطقه در اذهان مردم‌اش است. برخی هم این مراسم را مربوط به آداب باستانی می‌دانند که بعدها با اعتقادات اسلامی مردم گره خورده است. بعضی از مورخان هم برگزاری آن را به بیش از هزار سال گذشته نسبت می‌دهند.
12jav.net