اوضاع داخلی، محرک افغانستانی ها برای مهاجرت

دوات آنلاین-بعد از سوریه، افغانستان بیشترین تعداد مهاجران در جهان را به خود اختصاص داده است. بنا به اعلام سازمان بین‌المللی مهاجرت، در سال 2015 نزدیک به 13 درصد از کل شهروندان افغانستان در خارج از زادگاه خود زندگی کرده‌اند. آژانس آوارگان سازمان ملل نیز گزارش داده که نزدیک به 2.6 میلیون آواره افغان در دفاتر رسمی این سازمان ثبت‌نام کرده‌اند و در 70 کشور مختلف در دنیا پراکنده شده‌اند.

 بعد از سال 2001 و سرنگونی حکومت طالبان، میلیون‌ها پناهنده افغان که در خارج از این کشور و به‌ویژه در کشورهای پاکستان و ایران زندگی می‌کردند، به امید زندگی بهتر، امنیت بیشتر و کار به کشورشان بازگشتند؛ اما پس از گذشت 16 سال و با وجود حضور جامعه بین‌الملل و نیروهای خارجی در این کشور، بی‌ثباتی، افزایش ناامنی و بیکاری موجب یأس و ناامیدی بخش زیادی از مردم این کشور شده است. این روزها تعداد زیادی از افغان‌ها به‌دنبال پناهندگی در اروپا و دیگر کشورهای دنیا هستند. نهادهای مربوطه تخمین می‌زنند افغان‌ها حدود 20 درصد از افرادی را تشکیل دادند که در سال 2015 تقاضای پناهندگی در اروپا داشته‌اند. پس از رسیدن آنها به مرزهای اتحادیه اروپا، حدود 40 درصدشان با نداشتن اجازه ورود به این کشورها روبه‌رو می‌شوند. گاهی اوقات آنها سال‌ها در کمپ‌های موقت در مناطق مرزی ساکن می‌شوند تا درباره‌شان تصمیمی گرفته شود. حتی اگر شانس ورود به این کشورها را داشته باشند، افزایش پوپولیسم در سال‌های گذشته در کشورهای اروپایی و قوانین ضد مهاجرتی موجب می‌شود آنها با مشکلاتی جدیدی دست‌و‌پنجه نرم کنند.

حال این سؤال مطرح است که چرا با وجود تمام این چالش‌ها و مشکلات، مردم افغانستان همچنان به‌دنبال مهاجرت از این کشور هستند؟ مطئنا اروپا از لحاظ سطح زندگی، آزادی و امنیت می‌تواند محل مناسبی برای زندگی‌کردن این مهاجران باشد؛ اما آمار و ارقام رسمی می‌گوید در دو سال گذشته موج مهاجرت افغان‌ها به اروپا و غرب به‌طرز غیر قابل انتظاری افزایش داشته است.

 نعمت‌الله بیژن، معاون سابق امور جوانان در وزارت فرهنگ و ارتباطات افغانستان، می‌گوید تغییرات ایجادشده در زمینه امنیت، اقتصاد و مسائل سیاسی موجب شده از سال 2014 به بعد تعداد بیشتری از افغان‌ها به فکر مهاجرت بیفتند.

 این تغییرات شامل این موارد می‌شود: خروج بخش عمده نیروهای امنیتی بین‌المللی، کاهش چشمگیر کمک‌های خارجی، افزایش بی‌رویه میزان بیکاری، رشد ضعیف اقتصادی و انتخابات بحث‌برانگیز ریاست‌جمهوری سال 2014.

از دیدگاه بسیاری از کارشناسان، سال 2014 سالی تعیین‌کننده برای افغانستان بود. از یک سو نیروهای بین‌المللی به مأموریت نظامی خود در این کشور پایان دادند و مسئولیت را به نیروهای افغان واگذار کردند. از سوی دیگر افغانستان در همان سال شاهد برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری بود که پس از ماه‌ها تنش و به‌دنبال میانجی‌گری‌های خارجی، دولت وحدت ملی بین اشرف غنی و عبدالله عبدالله شکل گرفت. حالا با گذشت دو سال، هنوز تنش‌ها میان غنی و عبدالله بر سر تقسیم قدرت به پایان نرسیده است. همین موضوع موجب شده مشروعیت و اعتبار دولت وحدت ملی در سراشیبی قرار بگیرد. در واقع نگاهی به نظرسنجی‌ها و رسانه‌های اجتماعی افغان‌ها نشان می‌دهد اکثریت جمعیت این کشور از عملکرد دولت‌شان رضایت ندارند. مردم بر این باورند که دولت به‌جای هدردادن انرژی خود بر سر تنش‌های سیاسی، باید توجه خود را به ازبین‌بردن مشکلات معطوف کند. 

از سوی دیگر بانک جهانی اعلام کرد رشد اقتصادی در سال 2014 به 1.3 درصد رسید و این در حالی بود که این میزان در فاصله سال‌های 2007 تا 2012 حدود هفت درصد بود. همچنین بیکاری در آن سال رشد بی‌سابقه 40 درصدی را تجربه کرد، درحالی‌که در سال‌های 2006 تا 2013 این میزان حدود هشت‌و‌نیم درصد بود. درواقع وجود نیروها و سازمان‌های بین‌المللی یکی از منابع اصلی اشتغال در افغانستان به حساب می‌آمد. افزایش میزان بیکاری پس از خروج این نیروها این سؤال را مطرح کرد که آیا دولت وحدت ملی می‌تواند با این معضل و چالش به خوبی برخورد کند.

باید به این حقیقت نیز توجه کرد که این حجم بالای مهاجران تأثیر منفی روی پول افغانستان گذاشته است. طبق اعلام منابع رسمی در سال 2015 هر 57 افغانی (واحد پول افغانستان) در مقابل یک دلار مبادله می‌شد؛ اما سال بعد این میزان حدود 15 درصد سقوط کرد و به 67 افغانی در مقابل هر یک دلار رسید. البته فقط مهاجرت نبوده که تأثیر منفی بر واحد پول این کشور گذاشته است؛ افزایش بی‌رویه کسری تجاری، واحد پول افغانستان را تحت فشار قرار داد و بر اقتصاد کلان این کشور تأثیر منفی گذاشت. آمارهای بانک جهانی نشان می‌دهد کسری تجاری این کشور در سال 2015 حدود 7.4 میلیارد دلار بوده که این میزان 35 درصد از تولید ناخالص داخلی افغانستان محسوب می‌شود. این کسری بر بخش خصوصی و مشاغل نیز تأثیر نامناسب گذاشته است.

با این شرایط و اوصاف بنیاد «آسیا» در گزارش سالانه خود در سال 2015 در مقاله‌ای به نام «تحلیل مردم افغان» به بیان این موضوع پرداخت که تمام این عوامل در کنار یکدیگر موجب افزایش موج مهاجران در چند سال اخیر شده است. البته برخی از آمارها نشان می‌دهد میزان مهاجران افغان در اروپا در سال 2016 به نسبت سال گذشته آن حدود 10 درصد کاهش داشته است. افزایش آگاهی مردم درباره خطرات مهاجرت به اروپا، لغو توافق اتحادیه اروپا و ترکیه و بازگرداندن مهاجران به کشورهایشان و راه‌اندازی کمپین‌های ضد مهاجرت در برخی از کشورهای اروپایی می‌تواند از جمله دلایل این کاهش 10 درصدی باشد.