راه‌های پیشگیری از بیماری‌های کلیوی چیست؟

دوات آنلاین-بیماری کلیوی از آن دست بیماری‌ها است که خیلی‌ها را تهدید می‌کند و در صورت ابتلا بیمار با مشکلات بسیار زیادی باید دست و پنجه نرم کند.

دکتر حمید محمدجعفری استاد بیماری‌های کلیه کودکان دانشگاه علوم پزشکی مازندران در کتاب کلیه‌هایتان را حفظ کنید (دستورالعمل کامل برای بیماران کلیوی) که با همکاری دکتر سانجای پاندیا از اساتید دانشگاه‌های هندوستان نوشته است به تشریح توصیه‌هایی برای بیماران مستعد نارسایی کلیوی و عموم مردم پرداخته که در ادامه با این توصیه‌ها بیشتر آشنا می‌شوید.

1- داشتن تناسب‌اندام و انجام فعالیت‌ها ورزش منظم هوازی و فعالیت‌های روزمره فیزیکی فشارخون بدن را در حد طبیعی نگه می‌دارند و به کنترل قند خون کمک می‌کنند. چنین فعالیت‌های فیزیکی خطر بیماری قند و فشارخون بالا را از بین می‌برند و در نتیجه خطر نارسایی کلیوی مزمن را کاهش می‌دهند.

2- تغذیه متعادل غذای سالم، سرشار از میوه‌ها و سبزی‌ها تازه مصرف کنید. مصرف غذاهای فراوری‌شده، قند و چربی و گوشت را در رژیمتان کاهش دهید. برای افراد بالای 40 سال، کاهش مصرف نمک در رژیم می‌تواند در پیشگیری از فشارخون بالا و سنگ کلیه مفید باشد.

3- وزنتان را مرتب چک کنید. با مصرف غذاهای سالم و تمرین منظم وزنتان را متعادل نگاه‌دارید. این امر در پیشگیری از دیابت، بیماری‌های قلبی و دیگر مشکلات مربوط به نارسایی کلیوی مزمن مفید است.

4- سیگار و سایر فراورده‌های تنباکو را کنار بگذارید. سیگار کشیدن می‌تواند منجر به گرفتگی عروق (آترواسکلروز)، شود که موجب کاهش جریان خون به کلیه‌ها می‌شود و در نتیجه توانایی کلیه‌ها برای ارائه بهترین عملکردشان را کاهش می‌دهد. همچنین مطالعاتی انجام‌شده است که ثابت می‌کنند در افراد مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای کلیوی مصرف سیگار موجب تخریب و تضعیف سریع‌تر عملکرد کلیه می‌گردد.

5- مراقب مسکن‌های بدون نسخه باشید. در مصرف مداوم مسکن‌های بدون نسخه زیاده‌روی نکنید. مشخص‌شده است که مصرف مداوم داروهای رایجی چون ضدالتهاب‌های غیراستروئیدی همانند ایبوپروفن و ناپروکسن موجب آسیب کلیوی و خصوصاً نارسایی می‌شوند. با پزشکتان برای یافتن بهترین راه‌حل کنترل درد خود بدون به خطر انداختن کلیه‌هایتان مشورت کنید.

6- زیاد آب بنوشید. مصرف آب کافی (حدود 3 لیتر در روز) به رقیق کردن ادرار، حذف تمامی مواد سمی زائد از بدن و پیشگیری از سنگ کلیه کمک می‌کند.

7- بررسی (چکاب) سالیانه. بیماری‌های کلیوی تا قبل از رسیدن به مرحله پیشرفته هیچ علامتی ندارند. قدرتمندترین و مؤثرترین، اما متأسفانه کمتر استفاده‌شده‌ترین تشخیص زودهنگام و پیشگیری از بیماری کلیه بررسی منظم کلیه‌ها است. بررسی سالیانه کلیه‌ها باید برای افراد پرخطری انجام شود که مبتلا به دیابت، فشارخون بالا و چاقی هستند یا سابقه نارسایی کلیوی مزمن در خانواده‌شان موجود است. اگر شما کلیه‌هایتان (و مهم‌تر از آن خودتان) را دوست دارید، انجام معاینات منظم کلیه را بعد از 40 سالگی فراموش نکنید. یک روش ساده تشخیص زودهنگام بیماری کلیه اندازه‌گیری فشارخون، انجام آزمایش ادرار و آزمایش اندازه‌گیری کراتینین خون است.

توصیه‌هایی به بیماران کلیوی

1- آگاهی درباره بیماری‌های کلیوی و تشخیص زودهنگام درباره بیماری‌های کلیوی هوشیار و مراقب باشید. علائم رایج بیماری‌های کلیوی عبارت‌اند از ورم صورت و پاها، بی‌اشتهایی، تهوع، استفراغ، رنگ‌پریدگی، ضعف، تکرر ادرار، وجود خون یا پروتئین در ادرار. توصیه می‌شود که در صورت بروز چنین مشکلاتی، به پزشک مراجعه کنید و آزمایش‌های مربوط به بررسی عملکرد کلیه را انجام دهید.

2- احتیاط‌های مربوط به بیماران دیابتی دیابت، دلیل اصلی نارسایی کلیوی مزمن و نارسایی کلیوی در سرتاسر دنیا است بنابراین پیشگیری از بیماری‌های کلیوی برای تمامی بیماران دیابتی حائز اهمیت است. حدود 45 درصد از موارد جدید بیماری کلیوی پیشرفته ناشی از بیماری کلیوی دیابتی است. یک‌راه ساده و مؤثر تشخیص زودهنگام بیماری کلیوی دیابتی، اندازه‌گیری فشارخون و انجام آزمایش ادرار حداقل هر سه ماه یک‌بار است تا وجود پروتئین یا میکروآلبومین در ادرار با دقت بررسی شود. این بهترین و ایده‌آل‌ترین آزمایش برای تشخیص زودهنگام نفروپاتی دیابتی است که باید هر ساله انجام شود.

کراتینین سرم (و میزان فیلتراسیون گلومرولی تخمین زده شده) برای ارزیابی عملکرد کلیوی حداقل یک‌بار در سال اندازه‌گیری شود. فشارخون بالا، وجود پروتئین در ادرار، ورم عمومی، نوسانات مداوم میزان قند خون، کاهش نیاز به انسولین و بیماری‌ها و عوارض چشمی بیمار دیابتی (رتینوپاتی دیابتی) شواهد مهمی از درگیر شدن کلیه با وجود دیابت است. از این علامت‌های خطر آگاه باشید و به‌سرعت با پزشکتان مشورت کنید. برای پیشگیری از بیماری کلیوی دیابتی، تمامی بیماران دیابتی باید با دقت زیاد دیابت را کنترل کنند، فشارخون خود را زیر 130 بر روی 80 میلی متر جیوه نگه‌دارند (مهارکننده آنزیم مبدل آنژیوتانسین، بلوک کننده‌های گیرنده آنژیوتانسین، داروهای ترجیحی ضد فشارخون هستند)، میزان پروتئین رژیم غذایی خود را کاهش داده و چربی‌های غذا را کنترل کنند.

3- احتیاط در بیماران فشارخونی فشارخون بالا دومین علت رایج نارسایی کلیوی مزمن است. ازآنجایی‌که اکثریت افراد مبتلا به فشارخون بالا هیچ علامتی ندارند، بسیاری از بیماران مبتلا به فشارخون بالا تمایلی به ادامه درمان‌های تجویزشده ندارند و برخی ممکن است حتی درمان را قطع کنند. برخی از این بیماران ممکن است بدون دارو احساس آسودگی کنند و درمان را قطع کنند؛ اما این کار خطرناک است. فشارخون کنترل نشده در مدت‌زمانی طولانی می‌تواند منجر به مشکلات جدی همچون نارسایی کلیوی مزمن، حملات قلبی و سکته گردد. تمام بیماران فشارخونی، برای پیشگیری از بیماری‌های کلیوی، باید داروهای فشارخون تجویزشده را به‌صورت منظم مصرف کنند، به‌صورت منظم فشارخون خود را اندازه بگیرند و رژیم مناسبی با میزان نمک محدود داشته باشند.

هدف درمان نگه‌داشتن فشارخون زیر 130 بر روی 80 میلی متر جیوه یا در این اندازه است. به‌منظور تشخیص زودهنگام آسیب کلیوی تمامی بیماران فشارخونی باید آزمایش ادرار و کراتینین خون خود را سالانه انجام دهند.

4- احتیاط در بیماران مبتلا به نارسایی کلیوی مزمن بیماری کلیوی دیابتی یک بیماری غیرقابل درمان است؛ اما تشخیص زودهنگام و متعاقب آن انجام محدودیت‌های رژیمی، انجام درمان مناسب پیشرفت این بیماری را کند خواهد کرد و ممکن است به‌صورت بالقوه نیاز به دیالیز حتمی یا پیوند کلیه را به تأخیر بیندازد.

کنترل فشارخون در ساعات مشخصی از روز یک روش اندازه‌گیری مؤثر برای پیشگیری از پیشرفت نارسایی کلیوی مزمن است. شدیداً توصیه می‌شود که فشارخون را زیر 130 بر روی 80 میلی متر جیوه یا معادل این مقدار نگه‌داشته شود. بهترین روش برای تحقق کنترل خوب، اندازه‌گیری منظم فشارخون در خانه و تهیه یک چارت است که به پزشکان در تنظیم داروهای فشارخون لازم بسیار کمک خواهد کرد. در بیماران مبتلا به نارسایی کلیوی مزمن، عواملی چون افت فشارخون، دهیدراسیون (از دست رفتن آب بدن)، انسداد مجرای ادرار، سپسیس، مصرف داروهای با سمیت کلیوی و ...، باید به‌سرعت شناسایی شوند. مدیریت فوری چنین عواملی ممکن است منجر به حفظ عملکرد پایدار کلیه و برخی اوقات حتی بهبود عملکرد کلیه شود.

5- تشخیص زودهنگام و درمان بیماری کلیه پلی کیستیک بیماری کلیه پلی کیستیک غالب یک اختلال ارثی جدی در مورد کلیه‌ها است که عامل 8-6 درصد دیالیز در بیماران است. یک فرد بالغ با سابقه خانوادگی بیماری کلیه پلی کیستیک در معرض خطر بالایی قرار دارد و باید توسط بررسی اولتراسوند به‌منظور تشخیص زودهنگام این بیماری غربالگری شود. بیماری کلیه پلی کیستیک هیچ درمانی ندارد بلکه اقداماتی چون کنترل فشارخون، درمان عفونت‌های مجاری ادراری، محدودیت‌های رژیمی و درمان حمایتی به کنترل علائم کمک می‌کنند، از عوارض پیشگیری می‌کنند و میزان نزول عملکرد کلیوی را کند می‌کنند.

6- تشخیص زودهنگام و درمان عفونت مجاری ادراری در کودکی که بدون دلیل دچار تب شده، تکرر ادرار، سوزش و درد هنگام ادرار، بی‌اشتهایی یا وزن گیری نامناسب داشت باید به وجود عفونت ادراری شک کرد و از این نظر کودک را بررسی کرد. به خاطر سپردن این مطلب مهم است که هر بار ابتلا به عفونت ادراری، خصوصاً اگر همراه با تب باشد خطر آسیب به کلیه‌ها را بیشتر می‌کند. حال اگرعفونت ادراری دیر تشخیص داده شود یا درمان مناسب انجام نشود این آسیب محتمل‌تر و شدیدتر خواهد بود. چنین آسیبی شامل آسیب (اسکار) در کلیه‌ها، رشد نامطلوب کلیه‌ها، فشارخون بالا و نارسایی کلیوی در آینده خواهد شد. به این دلیل، ضروری است که عفونت ادراری در کودکان زود تشخیص داده شود تا درمان مناسب را بتوان به‌سرعت انجام داد.

وقتی کودکان مبتلابه عفونت ادراری هستند، شناسایی ناهنجاری‌های قبلی کلیه و مجاری ادراری (آناتومیک، مادرزادی و یا ساختاری) یا سایر عوامل خطر باید به‌سرعت انجام شوند. رفلاکس مثانه به حالب رایج‌ترین علت زمینه‌ای موجود در حدود 50 درصد از عفونت‌های ادراری در زمان کودکی است. مراقبت دقیق و پیگیری مناسب در کودکان مبتلا به عفونت ادراری اجباری است.

7- عفونت‌های عودکننده مجاری ادراری در کودکان در بیماران مبتلا به عفونت ادراری عودکننده یا افرادی که به درمان آنتی‌بیوتیکی مناسب پاسخ خوبی نمی‌دهند باید عوامل زمینه‌ای بررسی شود. درصورتی‌که دلایل زمینه‌ای خاص (مثل، انسداد مجاری ادراری، سنگ کلیه و ...) درمان نشوند، خطر آسیب دائمی به کلیه را افزایش می‌دهند؛ بنابراین تشخیص زودهنگام و شناسایی دلایل زمینه‌ای ضروری است.

8- درمان مناسب هیپرتروفی خوش¬خیم پروستات بسیاری از مردان مسن مبتلا به هیپرتروفی خوش¬خیم پروستات هیپرتروفی خوش¬خیم پروستات به دلیل این برداشت غلط که افزایش تکرر ادرار یا چکه چکه کردن ادرار به‌عنوان بخشی از روند پیری، امری طبیعی است، مدت‌های طولانی علائم بیماری‌شان را نادیده می‌گیرند. درمان نکردن می‌تواند موجب آسیب دائمی به کلیه‌ها نیز بشود. پیگیری مناسب و درمان به‌موقع به حفظ باقیمانده عملکرد کلیه در زمان تشخیص کمک می‌کند.

9- در سنین جوانی فشارخون را نادیده نگیرید. فشارخون بالا در سنین جوانی رایج نیست و تقریباً همیشه نیازمند بررسی وسیع درباره علل زمینه‌ای است. بیماری‌های کلیوی از جمله رایج‌ترین دلایل فشارخون شدید در جوانان است؛ بنابراین، در جوانان مبتلا به فشارخون، ارزیابی سریع برای شناسایی زودهنگام و درمان به‌موقع بیماری کلیوی برای پیشگیری از پیشرفت الزامی است تا منجر به آسیب دائمی بیشتری نشود.

10- درمان زودهنگام نارسایی کلیوی حاد/ آسیب شدید به کلیه دلایل مهم نارسایی کلیوی حاد (کاهش ناگهانی عملکرد کلیه) عبارت‌اند از اسهال، تهوع، مالاریا فالسیپاروم، فشارخون پایین، سپسیس، داروهای خاص مانند مسکن‌ها و ... . شناسایی سریع و زودهنگام این دلایل زمینه‌ای می‌تواند مانع پیشرفت بیماری حاد و ایجاد نارسایی دائمی کلیوی شود.

11- احتیاط در استفاده از دارو مراقب باشید بسیاری از داروهای بدون نسخه (خصوصاً مسکن‌ها)، خصوصاً در افراد مسن خطر آسیب کلیوی دارند. چنین داروهایی زیاد مصرف می‌شوند اما نتایج مضر آن‌ها به‌ندرت اعلان می‌شود. از استفاده مسکن‌های بدون نسخه برای سردرد دردهای عمومی بدن بدون اجازه پزشک پرهیز کنید. از خوددرمانی و مصرف داروهای غیرضروری یا مکمل‌های غذایی پرهیز کنید. دارودرمانی که با راهنمایی و نظارت پزشک انجام شود معمولاً مفید است. این باور غلط وجود دارد که تمامی داروهای طبیعی و گیاهی (داروهای آیورودا، گیاهان چینی و ...) و مکمل‌های غذایی بی‌ضرر هستند. مشخص‌شده است که فلزات سنگین موجود در داروهای آیورودا موجب آسیب برگشت‌ناپذیر کلیه می‌شوند.

12- احتیاط در افرادی که یک کلیه دارند. افرادی که یک کلیه دارند می‌توانند زندگی سالم و طبیعی داشته باشند. آن‌ها همانند افراد دارای دو کلیه باید فشارخونشان را همیشه کنترل کنند، مقادیر زیادی از مایعات مصرف کنند، یک رژیم سالم را رعایت کنند، از مصرف بیش‌ازحد نمک بپرهیزند، از رژیم‌های غنی از پروتئین خودداری کنند و از کلیه‌هایشان در مقابل آسیب و ضربه (مثل ضربه مستقیم) محافظت کنند. مهم‌ترین احتیاط انجام معاینات منظم پزشکی است. فرد حداقل یک‌بار در سال باید حتماً با پزشک مشورت کند تا عملکرد کلیه را از طریق بررسی فشارخون، آزمایش ادرار و آزمایش خون و در صورت نیاز انجام سونوگرافی کلیه بررسی کند.

منبع: ایسنا