ارگ باستانی نوشیجان کجا است و تاریخچه آن چیست؟

دوات آنلاین-یکی از مکان‌های تاریخی استان همدان که حتما باید از آن بازدید کنید ارگ باستانی نوشیجان در نزدیکی ملایر است.

ارگ باستانی نوشیجان از جمله آثار خشتی منحصر به‌ فرد برجا مانده از تمدن‌ های پیش از هخامنشی در ایران است که یکی از مقاصد گردشگری ایران به شمار می رود و مسافران و گردشگران می توانند با حضور در این مکان تاریخی سفری به ایران باستان داشته باشند.

نوشیجان آتشکده و قلعه ‌ای باستانی در 15 کیلومتری شمال غرب ملایر و روبروی روستای شوشاب قرار گرفته است و حدود 2 هزار و 800 سال قدمت دارد که این اثر در تاریخ سوم بهمن 1346 با شمارهٔ ثبت 763 به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

با کاوش‌ های باستان‌شناسان در این تپه باستانی سه طبقه تاریخی شناسایی شده است که طبقه اول را به مادها، طبقه دوم را به هخامنشیان و طبقه سوم را به ساسانیان نسبت می‌دهند.

مجموعه نوشیجان 80 متر طول، 30 متر عرض و مرتفع‌ ترین بخش آن 37 متر ارتفاع دارد و آثار کشف شده معماری مربوط به دوره ماد در تپه نوشیجان بر اساس مستندات «دیوید استروناخ» باستان شناس اسکاتلندی شامل بنای قدیمی جبهه غربی موسوم به اولین آتشکده، تالار ستون‌ دار موسوم به آپادانا، معبد مرکزی (اصلی) یا دومین آتشگاه، اتاق ها و انبارها، تونل، حصار و دژ است.

استروناخ معتقد است که دژ نوشیجان یکی از قلعه های تدافعی حکومت مرکزی ماد بوده که برای دفاع از مرزهای غربی در مقابل هجوم اقوام قدرتمند بین النهرین از جمله حکومت آشور ساخته شده است و وجود 2 آتشکده در این مکان بیانگر این است که علاوه بر اهداف نظامی، اعمال مذهبی و نیایش نیز در این مکان انجام می شده است.

بنای قدیمی جبهه غربی تپه که نخستین آتشگاه است، بقایای یک آتشدان در جبهه جنوبی و نشانگر مراسم نیایش آتش است و اتاق معبد به صورت شمالی- جنوبی ساخته شده‌ است و در بدنه مخروطی‌ شکل معبد سه طاقچه به طور نامحسوس دیده می‌شود.

در حاشیه جنوبی معبد، بقایای یک سکوی برجسته وجود دارد که به احتمال زیاد شالوده پایه ستون‌ های معبد بوده‌ و آخرین تاریخ استفاده از این بنای تاریخی همزمان با دگرگونی معماری در این تپه و ایجاد تالار ستون‌ دار در شرق است و روی سکوی خشتی قرار گرفته‌ است.

این تالارهای ستون ‌دار با تالارهای گودین‌ تپه و تالارهای اورارتویی که در آلتین‌ تپه آسیای صغیر به ‌دست آمده است، قابل مقایسه هستند.

شکل معبد به صورت نیم‌ چلیپا و با همان عناصر معماری دژ ساخته شده‌ است و در زاویه شمالی سرسرا پایه آتشدانی وجود دارد که از سه بخش کاملاً مشخص ساخته شده‌ و باید خاطرنشان کرد این نوع آتشگاه از نظر پلان در بیشتر آتشگاه‌های دوره ساسانیان دیده می‌ شود و این بخش دومین اثر مهم تپه نوشیجان را تشکیل می‌ دهد و در شرقی ‌ترین قسمت تپه قرار دارد و دارای حصار، بارو، اتاق‌ های مسکونی و انبار است.

در بخش شمالی تالار ستون ‌دار و در امتداد شرق و غرب حفره‌ ای سردابی ‌شکل کَنده شده که در عمق سه متری به صخره منتهی می‌ شود و با توجه به شکل تونل به ‌نظر می ‌رسد که کار معماری تمام نشده بوده و از این جهت می ‌توان استنباط کرد که احداث آن در آخرین دوره سکونت در این تپه انجام شده و از طرفی احتمال می رود که ایجاد این تپه جنبه امنیتی داشته‌ است.

مطالعه ویژگی های معماری خاص این مجموعه که در نوع خود معرف نخستین نمونه های الگوهای معماری کشور در فلات ایران است، از جمله کاربرد طاق‌های هلالی، پوشش سقف به صورت گهواره‌ ای، کاربرد مقرنس در تزیین بنا (طاقچه های کاذب آتشکده دوم)، وجود یکی از نمونه‌ های نخستین تالارهای ستون‌دار در تاریخ معماری ایران، استفاده از فرم و شکل چلیپا در ساختار و تزیینات (قبل از شکل گیری صلیب در اروپا) است.

مطالعه اشیاء کشف شده در این اثر مشتمل بر انواع ظروف سفالی، مجموعه اشیاء نقره‌ ای همچون حلقه‌ها و زیورآلات و قطعه های متفاوت نقره ‌ای که به گمان پژوهشگران می ‌تواند اشکال اولیه ای از سکه باشد، همه و همه راهگشای اندیشمندان در شناخت بیشتر فرهنگ معماری و هنر دوران تاریخی هزاره اول قبل میلاد در خاورمیانه است.

تپه باستانی نوشیجان علاوه بر اینکه فرصت ناب گردشگری است، می تواند سفری جذاب به دوره ایران باستان باشد؛ آن هم در کنار شمار زیادی آثار تاریخی و جاذبه های طبیعی گردشگری شهر ملایر همچون پارک تاریخی سیفیه، یخدان میرفتاح، مجموعه بام ملایر و مینی وُرد، موزه لطفعلیان و دهها اثر دیدنی، که ایام نوروز را به کام گردشگران شیرین می کند.

ارگ باستانی نوشیجان همواره در ایام سال شاهد خیل بازدیدکنندگان، مسافران و گردشگران داخلی و خارجی است و به عنوان قدیمی ترین بنای خشتی جهان، سهم قابل توجهی از بازدیدها را به خود اختصاص می دهد و تاکنون برای ارتقای این جایگاه اقدامات اساسی و مهمی از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری انجام شده است تا بتواند سهم خود را از سایر اماکن و جاذبه های دیدنی در بازدید گردشگران در بخش گردشگری بگیرد.

ارگ باستانی نوشیجان، یخدان میرفتاح، دژ گوراب، بازار سنتی ملایر، قلعه باستانی انوج، پارک سیفیه، برج سامن، خانه قدیمی لطعلیان، عمارت مصدقی، شهر زیرزمینی سامن، موزه ملایر، مسجد عاشورا، تپه گونسپان، کاروانسرای میرفتاح و شیخ الملوکی از جمله آثار تاریخی و باستانی ملایر هستند.