معرفی کامل مسجد امام اصفهان به‌عنوان یادگار تاریخی شیخ بهایی

دوات آنلاین- مسجد امام اصفهان، یکی از عجایب معماری جهان است که سال 1358 ثبت جهانی شده است. اصفهان را نه یك‌بار كه هزار بار دیدن هم كم است. هر كوچه و گذرش یادگاری است از گذشته این سرزمین و ردپایی از تاریخ فرهنگ و هنر. به رسم یكشنبه‌های سبز بر آن شدیم تا این‌بار سراغ یكی از معروف‌ترین مساجد ایران و حتی جهان؛ یعنی مسجد امام برویم و راهنمای گشتی شویم برای اصفهان‌گردها.

در ضلع جنوبی میدان نقش‌جهان اصفهان، شاهكاری بی‌همتا از معماری دوره اسلامی در میان بناهای مذهبی  جا خوش كرده؛ بنایی كه روزگاری با نام‌های مسجد سلطانی، مسجد جامع عباسی، مسجد شاه و اینك مسجد امام شناخته می‌شود. ساخت این مسجد باعظمت در سال 1020 هجری قمری به دستور شاه عباس اول آغاز و طی دوران حكومت شاه صفی به پایان می‌رسد.

آغازگر ساخت مسجد، یعنی شاه‌عباس، هزینه ساخت را از ثروت شخصی خود تامین و ثواب آن را به پدرش هدیه كرده. معمار و ناظر ساخت علی‌اكبر اصفهانی و محب علی بیك‌ا... بودند، اما به نظر می‌آید كه طراح اصلی و محاسبه‌گر مكان قبله، دانشمند معروف؛ شیخ بهایی بوده است.

مساحت مسجد حدود 12هزار و 264 متر مربع است كه شامل ورودی اصلی، صحن اصلی، چهار مناره، گنبد، دو شبستان بزرگ و سنگ آب می‌شود.

شد در كعبه در صفاهان باز

در اصلی مسجد كه نقره‌پوش است و تزئیناتی از طلا دارد، دارای تاریخ 1046 هجری است كه تاریخ اتمام ساخت را بازگو می‌كند. اگر به در نگاه كنید شاید تاریخ را نبینید چون تاریخ به صورت حروف ابجد در متن یك شعر آمده كه بسیار هم برازنده مسجد است. « شد در كعبه در صفاهان باز.»

درگاهی با كاشی‌های هفت‌رنگ

درگاه ورودی مسجد، نیم قوسی با بلندی27 متر است كه تماما با كاشی‌های هفت رنگ و منقوش به گل و بوته تزئین شده. در دو طرف درگاه هم دو نیمه ستون مارپیچ مانند ساقه نیلوفری كه از گلدان بیرون آمده، قرار دارد. درگاه ورودی دارای دو مناره به ارتفاع حدود 24 متر است كه از مناره‌های داخلی گنبد كوتاه‌تر است.

صحنی با سنگ‌های پارسی

كف صحن از سنگی به نام پارسی پوشانده شده و تمام حیاط دارای مقرنس كاری و كاشیكاری از نوع كاشی‌های هفت رنگ است. كاشی‌های هفت رنگ به كار رفته دارای سبك و شیوه خاص هنرمندان صفویه و طرح‌هایی است كه معرف این دوران طلایی از هنر است. طرح اصلی مسجد نیز براساس مساجد چهار ایوانی ریخته شده است.

مدارس صفویه و قاجاریه

در دو گوشه جنوب غربی و جنوب شرقی صحن اصلی مسجد، دو مدرسه به نام‌های ناصری و سلیمانیه وجود دارد. مدارسی مذهبی كه به دستور شاه سلیمان صفوی ساخته شدند و یكی به نام او و دیگری به نام ناصرالدین شاه قاجار كه مرمت‌هایی در آن انجام داد و به نام ناصریه معروف شده است.

یك طراحی بی سابقه

با توجه به جهت قرار گرفتن مسجد در جنوب میدان نقش جهان، سمت قبله با ورودی و زاویه میدان در زمان ساخت، دچار تناقص بود. به همین دلیل، طراح مسجد با ایجاد یك چرخش 45 درجه نامحسوس به سمت جنوب غربی این نقص را از میان برد. این طراحی بی سابقه به شیخ بهایی نسبت داده شده است.

ظهر حقیقی

در مدرسه جنوب غربی مسجد، قطعه سنگی ساده به شكل شاخص در پای یكی از درگاه‌ها نسب شده كه نشان‌دهنده ظهر حقیقی اصفهان در چهار فصل است. این محاسبه را نیز به شیخ بهایی دانشمند و فقیه و ریاضیدان معروف عهد شاه عباس نسبت داده‌اند. سطح بالایی شاخص به شكل یك مثلث قائم‌الزاویه است و وتر مثلث در جهت طرفی است كه ظهر را تعیین می‌كند و یك ضلع مجاور زاویه قائمه وصل به دیوار است و ضلع دیگر نماینده قبله مسجد. سنگ شاخص در تمام 365 روز سال هنگام ظهر كاملا سایه است كه نشانه فرا رسیدن ظهر و زمان اذان است.

اعجاز انعكاس صدا در این گنبد

گنبد عظیم مسجد دارای 35 متر ارتفاع است و 5/23 متر قطر دارد و مناره‌های اطراف آن نیز دارای 48 متر ارتفاع است. این گنبد كه از تمامی نقاط میدان نقش جهان دیده می‌شود، دارای معماری و طراحی خاصی است. این ویژگی آن است كه فضای زیر گنبد به علت ساختار دو پوسته گنبد دارای خاصیت انعكاس صداست. در واقع با ایستادن در مركز فضای داخلی گنبد و تولید صوت، صدا در شعاع بیش از 40 متری شنیده می‌شود. در روزگاری كه بلندگو وجود نداشته، این روش باعث شنیده شدن صدای موذن می‌شده است.

شبستانی با محرابی از سنگ سماق

در دو طرف مسجد دو شبستان مستطیل‌شكل وجود دارد. شبستان شرقی بزرگ اما ساده است و شبستان غربی كوچك اما دارای تزئیناتی با كاشی‌های خشتی هفت‌رنگ. در این شبستان، منبری بسیار باارزش از سنگ سماق یكپارچه وجود دارد. منبر 14 پله دارد و پله آخر از همه پهن‌تر است. در نزدیكی منبر نیز محراب بسیار زیبایی قرار دارد كه در بالای آن یك مخزن كوچك در دیوار تعبیه شده كه سه متر طول و دو متر عرض دارد. این مخزن از چوب عود ساخته شده و با تیغه‌های طلا زینت یافته و دارای حلقه‌های زرین است.

هفت سنگاب سنگی بزرگ

در مسجد امام هفت سنگاب سنگی و بزرگ قرار دارد كه روزگاری برای وضو گرفتن و آب خوردن استفاده می‌شده. این سنگاب‌ها عبارتند از: سنگاب ورودی از سنگ یشم كه دارای نقش برجسته و كنده‌كاری است. سنگاب شبستان غربی كه آن هم از سنگ یشم است و روی یك پایه هشت‌ضلعی قرار دارد و بر آن ابیاتی در مدح حضرت علی(ع) حكاكی شده. سنگاب شبستان شرقی از جنس سنگ آهك با پایه‌ای هشت‌گوشه. سنگاب غربی گنبد از جنس مرمر با پایه چهارگوش. سنگاب شرقی گنبد كه قرینه سنگاب غربی است. سنگاب موجود در دالان جنوب شرقی حیاط كه وقف حضرت امام حسین(ع) است. سنگاب مدخل اصلی كه دارای پایه گرد و برجستگی‌هایی برای قرار دادن كاسه آب است.

نگارنده‌ها و نقاشان

بیشتر كتیبه‌های مسجد اثر خطاط معروف دوره صفوی، علیرضای عباسی و پس از آن محمدرضای امامی و عبدالباقی تبریزی است.

این سازه باشكوه كه در زمان خود جزو عجایب معماری بوده، همراه با مجموعه میدان نقش جهان در سال 1358 در فهرست میراث جهانی یونسكو به ثبت جهانی رسیده است.

منبع: جام جم