معرفی کامل مسجد جامع عتیق قزوین به‌عنوان یکی از شاهکارهای معماری ایران

دوات آنلاین-مسجد جامع عتیق قزوین یکی از شاهکارهای معماری ایران است با این مسجد بیشتر آشنا شوید:

بزرگ‌ترین، كهن‌ترین

همین ابتدا باید بگویم مسجد جامع قزوین را كهن‌ترین مسجد جامع ایران می‌دانند و به همین دلیل نام عتیق و كبیر را هم برای آن استفاده می‌كنند. از سوی دیگر در مقایسه با سایر مساجد، آن را بزرگ‌ترین مسجد جامع ایران هم می‌دانند.

این مسجد چیزی كم نداشته

وسعت این مسجد در حدود 3500 متر مربع است و به سبك چهار ایوانی ساخته شده. در چهار طرف حیاط 4000 متر مربعی مسجد چهار ایوان بلند و در دو طرف آنها رواق‌هایی طولانی وجود دارد. راه ورودی مسجد از طریق یك هشتی با آجركاری و راهرویی مستطیل شكل به حیاط و صحن می‌رسد.

در میان حیاط حوضی زیبا قرار دارد. در چهار طرف مسجد چهار ورودی و صحن و ایوان‌هایی بزرگ دیده می‌شود. همان‌طور كه گفتیم در هر طرف ایوان، رواق‌هایی است كه نام امامان جماعت زمان خود نوشته شده. در سمت رواق‌های جنوبی، دو سكو یا صفه یعنی طاق هارونی و طاق احمدیه دیده می‌شود. گنبد مسجد فیروزه‌ای و مناره‌ها كاشیكاری شده و مرتفع هستند.

پیش از این در دوره میانه مسجد دارای درهای بسیار بوده اما امروز تنها دو در باقی مانده و در اصلی درشرق دارای سردری بزرگ و دیدنی است.

دیدنی‌ترین بخش مسجد

بدون شك یكی از دیدنی‌ترین بخش‌های مسجد، آب انبار بزرگ و قدیمی آن است. این آب انبار در دوره صفوی و ظاهرا توسط یكی از امرای شاه سلیمان صفوی ساخته شده است. آب انبار ساختمان ساده و بدون تزئین اما باشكوهی دارد. دیوارها 2.40 متر قطر و گنجایشی برابر 1800 متر مكعب آب را دارد. برای رسیدن به شیر آب انبار باید 32 پله سنگی را پشت‌سر گذاشت.

مسجد زیبا موزه زیبا هم دارد

در مسجد جامع دو موزه وجود دارد. اولی «موزه سفال و سنگ» كه سال 1393 طی مرمت مناره غربی و در شبستان غربی مسجد که از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان قزوین احداث شد.

این موزه اختصاص به انواع سفالینه‌ها، سنگ نگاره‌ها، كاشی و انواع گچبری‌های تاریخی دارد. و دومی «موزه دریچه‌ها» كه در انتهای راهروی شرقی قرار دارد. این موزه اختصاص به پنجره‌ها و درها و ارسی‌ها با قدمت بسیار زیاد دارد.

طاق هارونی

مسجد جامع قزوین مانند بسیاری دیگر از مساجد روی یك آتشكده متعلق به دوره ساسانی كه در ایوان‌جنوبی مسجد قرار داشته، بنا به دستور هارون الرشید در حدود سال 192 هجری ساخته شده، اما ظاهرا هارون الرشید در ساخت این مسجد تنها نبوده و دو نفر دیگر به نام‌های قاضی ابوالحسن محمد بن زكریا و صاحب بن العباس بن سریح نیز در بنیان مسجد شركت داشتند و پس ازساخت آن را طاق هارونی نامیدند.

حفظ تاریخ با مرمت‌های مكرر

مسجد قزوین تا دوران صفویه هرچند بسیار محترم بود، اما فضای كمی داشت. مسجد در طول تاریخ بارها مرمت و بازسازی شد. مرمت ایوان جنوبی كه در جریان حمله مغولان به آتش كشیده شد و خرابی‌های حاصل از یورش افاغنه مهم‌ترین خرابی‌ها و خسارات مسجد بودند. به نظر می‌آید اولین مرمت‌ها در سال 393هجری توسط ابواحمدكسائی و در سال 413 هجری بار دیگر به دستور سالار ابراهیم مرزبان انجام می‌گیرد.

در حدود سال 509 و قبل از آن گنبد آجری، صحن، مدرسه و چاه خانه و مقصوره خمارتاشی به دستور خمارتاش، وزیر سلطان ملكشاه سلجوقی ساخته و پنج‌كتیبه با خط كوفی و نسخ و ثلث در آن نصب می‌شود. مرتبه دیگر ملك مظفرالدین الب ارغون بن تعش در سال 548 یك خلوت خانه رو به قبله برای برگزاری مجالس تفسیر و وعظ به مسجد اضافه می‌كند. بیشترین تغییرات و بازسازی‌ها در دوره صفویه اتفاق می‌افتد.

قزوین در دوره صفویه برای مدت‌ها پایتخت بود و پس از انتقال پایتخت به اصفهان نیز همچنان اهمیت خود را حفظ كرد. پس دلیل توجه و علاقه شاهان صفوی به ساخت بناها و مرمت سازه‌های قدیمی كاملا روشن است. در دوره شاه تهماسب ایوان‌ها و مناره‌های كاشیكاری شده به مجموعه مسجد قدیمی افزوده شد. در دوره شاه عباس دوم نیز ایوان جنوبی به ورودی مقصوره خمارتاشی متصل گردید.

ایوان غربی هم در زمان شاه سلیمان ساخته شد. در دوره قاجار ایوان چهارم یعنی ایوان شرقی به دستور و هزینه میرزا علی خان اتابك و توسط باقرخان سعدالسلطنه به مسجد افزوده شد. گذشته از اینها، رواق ایوان جنوبی و شبستان زیرزمینی نیز توسط سعدالسلطنه ساخته شد. سال 1320 هجری یكی از تجار قزوین به نام حاج محمدعلی، رواقی دیگر در جنوب ایوان غربی ساخت.

مقصوره خمارتاشی

گفتیم كه مقصوره خمارتاشی كه به نام طاق جعفری نیز نامیده می‌شود، در پشت ایوان جنوبی قرار دارد. این محوطه دارای طاق نما و یك محراب سنگ مرمر با تزئینات كاشی‌های الوان است. در نزدیكی محراب، منبری سنگی با سقفی گنبدی و دوپوشه و آجری دیده می‌شود كه سطح خارجی آن كاشیكاری است. در دو طرف فضای زیر گنبد دو شبستان معروف به آتشكده قرار دارد. از ویژگی‌های مسجد عتیق وجود یك شبستان زیرزمینی در كنار هشت شبستان بزرگ در چهار طرف حیاط است.

قناتی كه هنوز جاری است

در میان حوض بزرگ حیاط و ایوان شرقی، آبخوره‌ای وجود دارد كه اگر از پلكان آن پایین بروید به قنات خمارتاش می‌رسید. آب این قنات با عبور از وسط آبخوره به طرف جنوب شهر رفته در خارج دروازه شاهزاده‌حسین ظاهر می‌شود.

مسجد زیبا موزه زیبا هم دارد

در مسجد جامع دو موزه وجود دارد. اولی «موزه سفال و سنگ» كه سال 1393 طی مرمت مناره غربی و در شبستان غربی مسجد که از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان قزوین احداث شد.

این موزه اختصاص به انواع سفالینه‌ها، سنگ نگاره‌ها، كاشی و انواع گچبری‌های تاریخی دارد. و دومی «موزه دریچه‌ها» كه در انتهای راهروی شرقی قرار دارد. این موزه اختصاص به پنجره‌ها و درها و ارسی‌ها با قدمت بسیار زیاد دارد.

منبع: جام جم