نظام مدیریت بحران باید یکپارچه شود

دوات آنلاین-حادثه پلاسکو زنگ خطری جدی برای پایتخت بود. همان زمان بارها اعلام شد ساختمان‌های باوضعیت مشابه در تهران کم نیستند. انتظارها این بود که این موضوع فراموش نشود و پلاسکو به درس عبرتی برای پیشگیری از حادثه و همچنین اصلاح مدیریت بحران تبدیل شود اما هنوز اوضاع طبق همان روال سابق است به همین دلیل معاون سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران با اشاره به لزوم تغییر رویکرد به مدیریت بحران گفت: «لازم است در این زمینه رویکردگذشته‌نگر واکنشی را جایگزین رویکرد آینده‌نگر پیش‌کنشی کنیم.»

معنی ساده این جمله دکتر عباس استاد تقی‌زاده همان جمله تکراری است؛ پیشگیری بهتر از درمان است. جمله‌ای که از بس تکرار شده اهمیتش را ظاهرا از دست داده است.
خلاصه‌ای از اظهارات معاون سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران را  بخوانید:

•  امروزه رویکرد مدیریت بحران در دنیا تغییر کرده ا ست. دنیای امروزی دیگر به مدیریت بحران به عنوان یک مسئله منفی نگاه نمی‌کند. نگاه مدیریت بحران در دنیای امروز یک نگاه بخشی، با یک متولی خاص نیست. رویکرد مدیریت بحران امروز نمی‌تواند یک تصمیم‌گیری از بالا به پایین باشد و هم‌چنین نمی‌توان بحران و خسارات آن را کاهش یا مدیریت کرد مگر اینکه یک نگاه جامع به مدیریت کلان جامعه داشت. مگر می‌شود به مدیریت بحران فکر کرد اما به مسائل اجتماعی جامعه همانند میزان درآمد، اشتغال، فقر، سواد، رفاه اجتماعی، سرمایه اجتماعی فکر نکرد؟
•  این روزها واژه توسعه پایدار به یک کلید واژه مهم در ادبیات مدیریت کلان کشور و مدیریت محلی و شهری تبدیل شده است.حال سؤال این است که چگونه می‌توان به توسعه پایدار فکر کرد اما مدیریت بحران و کاهش خطرات را از یاد برد.
•  متأسفانه هنوز هستند افرادی و سازمان‌هایی که مدیریت بحران را در پرداخت خسارات ناشی از آن خلاصه کرده‌اند و از طرف دیگر به دنبال برنامه‌ریزی برای توسعه پایدار هستند. هسته مرکزی توسعه پایدار، توجه به موضوع مدیریت خطر حوادث و بلایاست و بدون در نظر گرفتن آن، اساساً توسعه‌ای شکل نخواهد گرفت و نکته دیگر اینکه قطعاً تحقق هدف توسعه پایدار از تغییر نگاه به مدیریت بحران از مدیریت پاسخ و خسارت به نگاه تاب‌آوری جامعه می‌گذرد. دقیقاً به همین دلیل است که در سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران، سعی کردیم نگاهی جامع به مدیریت بحران داشته باشیم. راه‌اندازی سامانه پایش تاب آوری محلات شهر تهران و همچنین تدوین و برنامه‌ریزی برای کاهش خطر محلات تهران با توجه به مسائل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی بر همین اساس بوده است.
• آرزو دارم نظام مدیریت بحران شهر تهران در آینده نزدیک یکپارچه بشود و مردم با یک شماره امدادی تماس بگیرند و همه ارگان‌های امدادی در یک قالب واحد اقدام نمایند. آتش نشانی منتظر رسیدن اورژانس و اورژانس منتظر رسیدن هلال احمر و هلال احمر منتظر رسیدن نیروی انتظامی برای پاسخ به یک حادثه نباشد. آرزو می‌کنم مردم شهرم همانطور که هر روز به اشتغال، درآمد و رفاه فکر می‌کنند به پیشگیری از حوادث هم فکر کنند. این یعنی افزایش آمادگی مردم در برابر حوادث و بالتبع افزایش میزان مشارکت آنها در مدیریت بحران
• موضوع دوم، لزوم تغییر از رویکرد واکنشی گذشته‌نگر به مدیریت بحران به رویکرد پیش کنشی آینده‌نگر است. متأسفم که بگویم اگر نگاه آینده‌نگر به حوزه تغییر اقلیم در کشور وجود داشت شاید امروز این همه سد در کشور ساخته نمی‌شد و امروز ما مسائلی مثل خشکسالی – خشک شدن دریاچه ارومیه – هورالعظیم و زاینده رود را نداشتیم. در شهر تهران هم اگر رویکرد پیش‌کنشی آینده‌نگر وجود داشت شاید بسیاری از مشکلاتی که امروز با آن مواجه هستیم مثل ساخت و ساز در بستر و حریم رودخانه‌ها و همچنین ساخت و ساز در حرائم گسلی را نداشتم و شاید هنوز هم بعضی از مدیران ما منافع امروز را فدای منافع نسل فردا می‌کنند و این موضوع چیزی جز بدتر شدن و بغرنج شدن مشکلات آینده را در بر نخواهد داشت. ما امروز به فکر بسیاری از مسائل حتی به فکر نحوه ورزش کردن و تأمین فضای ورزشی برای شهروندان بخصوص برای بانوان هستیم اما لازم است به این موضوع هم فکر کنیم که انسان سالمی که امروز با سرمایه‌گذاری زیاد تربیت شده است شاید در حادثه بعدی با کوچکترین حادثه، با یک آجر یا یک تکه شاخه درخت دچار خسارت شود. از این دست مثال‌ها در حوادث گذشته تهران زیاد هستند. بنابراین لازم است رویکرد گذشته‌نگر واکنشی را به رویکرد آینده‌نگر پیش‌کنشی تغییر دهیم. پروژه‌هایی که امروز شاهد رونمایی از آنها هستیم مخصوصاً پروژه هشدار سریع زلزله تهران، تدوین برنامه جامع آموزش همگانی مدیریت بحران شهر تهران و برنامه پیشگیری از سیلاب دقیقاً با همین رویکرد تدوین و اجرا شده ا ست.
• متأسفانه در حوزه مدیریت بحران هنوز نتوانسته‌ایم به یکپارچگی لازم برسیم. هنوز دستگاه‌های مختلف در بعضی موارد به صورت خودمختار عمل می‌کنند حتی جالب است که حاضر نیستند اطلاعات خود را در اختیار دیگران بگذارند تا آنها بتوانند بهتر و مؤثرتر حادثه را مدیریت کنند. ما هنوز در یکپارچه کردن و به روز کردن اطلاعات شهر تهران مشکل داریم. ما هنوز در نظام سطح‌بندی حادثه و تقسیم وظایف مشکلاتی را شاهد هستیم. حتی لازم است که تأکید کنم که هنوز در قانون جامع مدیریت بحران هم مسئله داریم. کشور چند سالی است که از بی قانونی رنج می‌برد. در برنامه توسعه ششم توجه جدی به موضوع مدیریت بحران و سیاست‌های کلی نظام در خصوص مدیریت بحران نشده است. اینها مسائلی است که به عنوان یک خادم کوچک این ملت دغدغه من است و لازم است که از مسئولین محترم خواهش کنم هر چه سریع‌تر این موضوعات حل شوند.
• در این دوره سه سالی که بنده افتخار داشتم در خدمت مدیریت بحران شهر تهران باشم، یکی از اولویت‌های اصلی ما یکپارچه کردن نظام مدیریت بحران شهر تهران بوده است. در این زمینه توفیقاتی هم حاصل شده است اما هنوز تا ایده آل‌ها فاصله بسیار زیادی داریم. یکی از توفیقات این سازمان همین تشکیل و راه‌اندازی سامانه مدیریت جامع اطلاعات است. بسیاری از سازمان‌ها برای اجرای این پروژه همکاری کردند که جا دارد از آنها تشکر کنم و از همین جا از دیگر عزیزان و سازمان‌ها هم دعوت کنم که به ا ین حرکت زیبا بپیوندند. این پروژه یک پروژه برد – برد است یعنی سازمان‌های مختلف خودشان اطلاعاتشان را روی سیستم می‌گذارند و آن را به روز می‌کنند و هم چنین می‌توانند از اطلاعات به روز شده دیگر ارگانها هم استفاده کنند.
•  نکته دیگری که لازم است به آن یادآور شوم رویکر درون‌گرایی در این دوره از مدیریت بوده است. این بدان معنی است که در طول این دوره تقریباً تمام اقدامات انجام شده با منابع داخلی شهرداری تهران انجام شده است. در این دوره ما بیشترین ارتقا در توان مدیریتی را در ساختار و منابع مدیریت بحران شهر تهران داشتیم. یکی از ضروریات مدیریت خطر حوادث داشتن مدیران آموزش دیده، با تجربه و کارآمد است. در این دوره به دستور شهردار تهران ساختار منابع انسانی مدیران بحران در سطح سازمانی – در سطح مناطق و نواحی شهرداری تهران و همچنین در سطح محلات با استفاده از توان محلی و مشارکت مردمی تأمین شد. همچنین ساخت و تجهیز پایگاه‌های مدیریت بحران از نمونه اقداماتی است که توانسته است در ارتقای توان مدیریتی شهر تهران کمک کننده باشد.
•  شهرداری تهران هر چند با رویکرد درون‌گرایی و استفاده از توان خود حرکت کرده است اما هیچگاه نگاه بیرونی خود و استفاده از توان، تخصص و منابع دیگران را از دست نداده است و اگر نبود این مسئله حتماً امروز شاهد رونمایی پروژه‌هایی مثل راه‌های اضطراری که با همکاری جایکای ژاپن انجام شده است‌، پروژه کاهش خطرپذیری محلات تهران و فعالسازی مرکز فرماندهی که با همکاری دانشگاه تهران و دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی انجام شده است نبودیم.
•  آرزو دارم نظام مدیریت بحران شهر تهران در آینده نزدیک یکپارچه بشود و مردم با یک شماره امدادی تماس بگیرند و همه ارگان‌های امدادی در یک قالب واحد اقدام نمایند. آتش نشانی منتظر رسیدن اورژانس و اورژانس منتظر رسیدن هلال احمر و هلال احمر منتظر رسیدن نیروی انتظامی برای پاسخ به یک حادثه نباشد. آرزو می‌کنم مردم شهرم همانطور که هر روز به اشتغال، درآمد و رفاه فکر می‌کنند به پیشگیری از حوادث هم فکر کنند. این یعنی افزایش آمادگی مردم در برابر حوادث و بالتبع افزایش میزان مشارکت آنها در مدیریت بحران.
•  آرزو می‌کنم مدیران شهر من در اجرای پروژه‌های خود و دستورات روزانه خود به یک سؤال هم پاسخ بدهند و آن سؤال این است که آیا با اجرای این پروژه میزان خطر در شهر افزایش پیدا می‌کند یا خیر و این یعنی اینکه همه پروژه‌های شهری باید پیوست ایمنی، مدیریت بحران و پدافند غیر عامل داشته باشند و در آخر آرزو می‌کنم هیچگاه حادثه رخ ندهد ولی اگر رخ داد همه با هم به دنبال مدیریت آن باشیم . اتهام زنی نکنیم، متهم یابی نکنیم و دلیل تراشی نکنیم.