اصول نورپردازی خانه در شب

دوات آنلاین-تاریکی برای روشن نگه‌داشتن چراغ زندگی به‌اندازه روشنایی و نور مهم است و این دو لازم و ملزوم هم هستند و در حقیقت یگانه‌ای دو سویه‌اند. در طبیعت تابش آفتاب از طلوع تا غروب هزار جلوه رنگارنگ به خود می‌گیرد و از شمال تا جنوب و خط استوا تاثیراتش متفاوت است. در عین حال خورشید به‌واسطه ماه در شب هم حضور دارد و با ریتم منظمی که گویی شبیه یک دیمرالکتریکی است نورش در طول یک ماه کم و زیاد می‌شود. بنابراین برای همسوئی و هماهنگی بیشتر با طبیعت، الگوبرداری و الهام‌گرفتن از توزیع نور در طبیعت می‌تواند مدل خوبی برای نورپردازی داخلی خانه‌ها باشد. بررسی اجمالی و کوتاه ما در اینجا فقط دربرگیرنده نورپردازی داخلی خانه‌های معمولی است و شامل دیگر ساختمان‌های تجاری، اداری و خدماتی نمی‌شود. این ساختمان‌ها نیز به‌واسطه فعالیت‌هایی که در آنها انجام می‌شود هرکدام نورپردازی‌های تخصصی خودشان را دارند.

برای نورپردازی داخلی خانه‌ها چند نکته اساسی باید مورد توجه قرار بگیرد.

باید توجه داشت نورپردازی با روشن‌ساختن درون خانه متفاوت است. ما معمولا برای این‌که به‌اصطلاح خانه را نورپردازی کنیم به‌اشتباه کل خانه را با چراغ‌های عمومی غرق نور می‌کنیم. این امر موجب می‌شود در هنگام شب درون خانه را به یک روز کوچک تبدیل کنیم و حس شبانه را از آن بگیریم. این کار موجب اختلالات گوناگونی در بدن ما به‌ویژه در ارگان بینایی می‌شود که ابعاد ذهنی و روانی ما را هم درگیر می‌کند. پس نورپردازی شبانه، آمیزش زیبا میان تاریکی و روشنی است تا ماهیت شب حفظ شود و ما را از طبیعتی که میلیون‌ها سال وجود ما را شکل داده، دور نسازد. چراکه کیفیت آرامش ما متکی به کیفیت فضا و مکانی است که در آن زندگی می‌کنیم. نورپردازی شبانه متفاوت از نورپردازی در روز است. به‌هنگام روز نوری که از پنجره‌ها و گشودگی‌ها می‌آید نقش اصلی را ایفا می‌کند و معمولا به‌جز موارد خاص ضرورتی برای استفاده از نور مصنوعی وجود ندارد.

در نورپردازی شبانه، متناسب با نوع کاربری مکان، نور مناسب آن باید تعریف شود و حتی‌المقدور باید اجازه دهیم تاریکی شب در خانه وجود داشته باشد. بنابراین باید به قسمت‌هایی نور دهیم که بیشتر با آن سر و کار داریم. یعنی به‌جای این‌که کل فضا را روشن کنیم، به‌صورت موضعی همان نقطه را نور دهیم. این روش نورپردازی نه‌تنها به فضا عمق می‌دهد و حالت رازآمیز شب را حفظ می‌کند، بلکه در مصرف انرژی نیز صرفه‌جویی می‌شود. بدیهی است عادت‌کردن به این شیوه نورپردازی برای ما که دهها سال است تحت‌ تاثیر فرهنگ غلط مصرف‌گرائی به نور زیاد و فراگیر خو گرفته‌ایم، کمی دشوار باشد اما باید بدانیم چشم و ذهن ما قدرت تطابق  با شرایط جدید را دارد و به‌تدریج می‌تواند روش‌های بهتر را جایگزین روش‌های نامطلوب کند.

وقتی صحبت از نورپردازی می شود، منظور فقط نورپردازی فیزیکی(داشتن دید کامل در شب) نیست بلکه باید علاوه بر نیازهای کاربردی و فیزیکی به جنبه‌های زیباشناختی و تاثیرات روحی و روانی نورپردازی هم توجه داشت اما این‌‌که افراد چگونه تحت تاثیر نورها و رنگ‌ها قرار می‌گیرند، بخشی از آن به طبیعت افراد بازمی‌گردد و این‌که طبع و مزاج آنها چگونه سلایق و علایق آنها را شکل داده و به آن سمت‌وسو بخشیده است. بنابراین اگر نورپردازی را جزئی از عملیات تکمیلی طراحی معماری داخلی قلمداد کنیم و تمهیدات به‌کار گرفته شده در معماری داخلی را وجهی از پرداختن به تدبیر منزل بینگاریم که خود ارتباط تنگاتنگی با مباحث مربوط به معرفت‌النفس دارد، پس بهتر است پیش از هر اقدامی درخصوص عملیاتی‌ساختن ایده‌هایمان با رجوع به خودشناسی، خواسته‌هایمان را با شناخت نسبی که از خودمان به‌دست آورده‌ایم، تطبیق دهیم تا به طراحی مناسب‌تری در فضای خانه و به‌دنبال آن نورپردازی دست یابیم.

به هر حال از بعد سخت‌افزاری برای نورپردازی داخلی تاحد ممکن نباید منبع نور به‌طور مستقیم در معرض دید قرار گیرد و بهتر است ما پاشش و پرتوهای نور را ببینیم تا منبع نور را. باید توجه داشت نورهایی که در شب استفاده می‌کنیم چنانچه درست جانمایی نشده باشد در طول ساعت‌های متوالی ممکن است موجب اختلال در بینایی و همچنین خواب ما شود. درصد بالایی از بی‌خوابی‌های مزمن که ناشی از برهم خوردن نظم بیولوژیکی است مربوط به نورپردازی غیربهداشتی و نامطلوب خانه‌ها است. ما باید در نظر بگیریم خواب، روح بیداری است. آن‌وقت به اهمیت خوابیدن پی می‌بریم. برای خوب خوابیدن باید لوازم خواب خوب را فراهم کرد. یکی از کارهای مهم، همسویی با طبیعت است. بنابراین روشنایی داخل خانه باید در حدی باشد که بتوانیم امورات شبانه را پیش ببریم و لازم نیست همه چیز و همه جا در وضوح کامل باشد. ما‌به‌ازای این حالت در طبیعت هم وجود دارد. وقتی قرص ماه کامل است، نوری می‌تابد که زمین و اشیاء مشخص‌اند و به‌تدریج که نور مهتاب در شب‌های بعدی آرام‌آرام کم می‌شود، حال و هوای شب‌ها تغییر می‌کند و حس متفاوتی می‌گیرد.

برخوردهای هیجانی و غیرعلمی با نور باعث شده تا ما از نور به‌صورت فله‌ای استفاده کنیم. اگر قرار بود نور را به‌عنوان غذا بپذیریم، بدن گنجایش پذیرش این همه خوراکی را نداشت. در حال حاضر هم تحقیقات نشان داده نورهای غیرطبیعی و زیاد در شب باعث اختلالات روحی و روانی و جسمی بسیاری می‌شود اما متاسفانه همچنان پزشکان برای درمان این اختلالات به مسئله نور و تاثیر آن توجه نمی‌کنند. در حالی‌که می‌توان با تنظیم نور و رعایت بهداشت آن بسیاری از این مشکلات را حل کرد.

نکته دیگر این است که در نورپردازی خانه می‌توان از نور به‌عنوان رنگ هم استفاده کرد. اگر در خانه‌ای رنگ متنوع و ملایم وجود ندارد، می‌توان از نورپردازی برای رنگ‌آمیزی خانه هم استفاده کرد که به سلیقه و طبع افراد بستگی دارد. معمولا افراد از رنگ‌هایی خوش‌شان می‌آید که با طبع آنها هماهنگی دارد و احساس خوشایندی به آنها می‌دهد. بنابراین ما می‌توانیم از نورپردازی به‌عنوان جایگزین رنگ در هنگام شب استفاده کنیم. در عین حال خود اشیاء هم بعضا به‌طور ذاتی از خود نور دارند، مخصوصا اشیایی که ترکیبات فسفریک دارند نور را در روز ذخیره می‌کنند و شب بازتاب می‌دهند. استفاده از این اشیاء هم می‌تواند جالب و قشنگ باشد، به‌شرط این‌که تشعشات مضری نداشته باشند. برخی از سنگ‌هایی که در معماری داخلی استفاده می‌شود مثل بعضی از مرمرها از خود نور ساطع می‌کنند. درواقع نورهایی را که جذب کرده‌اند در تاریکی بازتاب می‌کنند. برخی دیگر از سنگ‌ها که معمولا از خانواده گرانیت‌ها هستند به‌واسطه داشتن مواد رادیواکتیو اشعه‌های مضری دارند البته تاکید می‌کنم در بعضی از این سنگ‌ها چنین پرتوهای مضری وجود دارد که با تست‌های مخصوص آزمایشگاهی قابل تشخیص است. به هر حال از نور به‌اصطلاح ذاتی اشیاء هم در مواردی می‌توان در فضای خانه استفاده کرد.