پیامدهای خشکسالی به‌سختی جبران می‌شوند
کپرنشین‌ها هرگز بازنمی‌گردند
دوات آنلاین-خشکسالی پدیده‌ای آب‌وهوایی با فازها و مراحل مختلف است که هریک از این مراحل، آثار و تبعات خاص خود را بروز می‌دهد. برای این پدیده می‌توان شروع و پایانی تصور کرد، اما نمی‌توان مرزهای شفاف و روشنی برای این بازه‌ها متصور شد. این پدیده فقط برای محیط زیست مخرب نیست. با بررسی و تدقیق آن متوجه می‌شویم خشکسالی مقدمه بروز و ظهور پدیده‌های منفی اقتصادی و اجتماعی مانند مهاجرت، حاشیه‌نشینی، بیکاری، فقر، بزهکاری و... است. شاهرخ فاتح، کارشناس حوزه اقلیم‌شناسی که ریاست مرکز ملی خشکسالی را در سال‌های اخیر بر عهده داشته، در گفت‌وگو با «جامعه‌پویا» با اشاره به آخرین وضعیت خشکسالی کشور، مراحل مختلف این پدیده را تشریح می‌کند.
94 درصد مساحت کشور در خشکسالی هواشناسی بلندمدت
رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی کشور با اشاره به مساحت تحت تأثیر خشکسالی کشور در بازه زمانی بلندمدت (هفت‌ساله)، می‌گوید: ۱۱ درصد مساحت کشور تحت تأثیر خشکسالی خفیف، ۴۲ درصد خشکسالی متوسط، ۳۰ درصد خشکسالی شدید و ۱۱ درصد خشکسالی بسیار شدید قرار دارد؛ بنابراین به‌طور‌کلی 94 درصد مساحت کشور ما از خشکسالی بلندمدت یا خشکسالی انباشته‌شده رنج می‌برد. او با بیان اینکه در نگاه بلندمدت فقط پنج درصد مساحت کشور در شرایط نرمال و حدود نیم‌درصد مساحت کشور نیز در شرایط ترسالی قرار دارد، توضیح می‌دهد: «تقریبا کل پهنه سه استان خوزستان، قم و خراسان شمالی دچار خشکسالی شدید و بسیار شدید است، همچنین بخش‌های وسیعی از چهارمحال‌و‌بختیاری، کرمانشاه، بوشهر و بخش‌هایی از استان‌های اصفهان، مرکزی، یزد، کرمان، سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی، خراسان رضوی، خراسان شمالی، سمنان، تهران، البرز، زنجان، آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، اردبیل، جنوب گیلان و گلستان با خشکسالی بلندمدت درگیر هستند. فاتح با وخیم‌خواندن اوضاع کشور به‌لحاظ گستردگی و انباشت خشکسالی، می‌گوید: «محوشدن آثار سوء خشکسالی بلندمدت از طبیعت زمان‌بر است، از سوی دیگر ایران در کمربند خشک و نیمه‌خشک جهان قرار دارد و لازم است مدیریت صحیح منابع محدود آب کشور جدی‌تر گرفته شود».
خشکسالی هواشناسی؛ مرحله اول خشکسالی
رئیس مرکز ملی خشکسالی در ادامه با بیان اینکه خشکسالی در مرحله اول، خود را با کم‌بارشی و فقر ورودی منابع آب نشان می‌دهد، می‌افزاید: «کمترشدن میزان بارش‌ها به نسبت میانگین بارش‌های بلندمدت اولین زنگ‌ها را به صدا در‌می‌آورد. این مرحله از خشکسالی به‌عنوان فاز هواشناسی و اقلیم‌شناسی شناخته می‌شود». این اقلیم‌شناس، خشکسالی کشاورزی را مرحله دوم خشکسالی می‌داند: «بعد از خشکسالی هواشناسی اتفاقی که می‌افتد، آن است که بخش‌هایی مثل کشاورزی که به آب وابسته‌اند به‌ویژه که وابستگی کوتاه‌مدت دارند دچار آسیب می‌شوند؛ بنابراین دومین بخش که تحت تأثیر خشکسالی قرار می‌گیرد؛ کشاورزی است، البته کشاورزی را در معنای عام آن که شامل باغداری، زراعت، دامداری، زنبورداری و شیلات است در نظر می‌گیریم. به این مرحله فاز خشکسالی هواشناسی (Agricultural drought) گفته می‌شود که بر عوامل مختلف مثل سطح زیر کشت و کاهش کیفیت و کمیت محصول تأثیر مخرب می‌گذارد.
خشکسالی هیدرولوژی؛ مرحله سوم خشکسالی
فاتح اظهار می‌کند: «اگر بازه زمانی را کمی بیشتر از یک سال زراعی در نظر بگیریم و در این مدت خشکسالی و کم‌بارشی ادامه داشته باشد، آب‌های ذخیره‌شده در طبیعت دچار تهدید می‌شوند و به‌تدریج خشک‌شدن رودخانه‌ها، قنات‌ها، چشمه‌سارها، تالاب‌ها و دریاچه‌ها رقم می‌خورد. در این مرحله خشکسالی وارد مرحله هیدرولوژی یا آب‌شناسی شده و اوضاع به‌قدری وخیم می‌شود که شرایط طبیعی منطقه به هم می‌ریزد که پایین‌رفتن سطح آب‌های زیرزمینی نیز در زمره تهدیدهای منابع آبی در این مرحله به شمار می‌آید».
خشکسالی اقتصادی-اجتماعی؛ مرحله چهارم خشکسالی
رئیس مرکز ملی خشکسالی با تأکید بر اینکه در شرایط حاضر در بسیاری از استان‌های کشور این اتفاق افتاده و خشکسالی بعد از طی مراحل اقلیم‌شناسی و کشاورزی وارد مرحله هیدرولوژی شده است، می‌گوید: «خشکسالی مرحله‌ای بعدتر و بدتر از همه اینها نیز دارد که آن خشکسالی اقتصادی- اجتماعی است. در این مرحله وقتی خشکسالی هواشناسی، خشکسالی کشاورزی و خشکسالی هیدرولوژی به‌دنبال یکدیگر اتفاق می‌افتند، تبعاتی برای زندگی مردم دارد و آسیب‌ها و تهدیدهایی برای زندگی اجتماعی و اقتصادی جامعه به‌دنبال دارد؛ برای مثال در روستایی که همه اتکای معیشتی به کشاورزی است اگر تنها منبع و ممر درآمد روستایی تهدید شود چه اتفاقی می‌افتد؟ طبیعی است؛ روستا به‌لحاظ اقتصادی ضربه می‌خورد و چون مردم راهی برای امرار معاش ندارند، دلیلی هم برای ماندن در آن روستا وجود ندارد و روستایی به‌سرعت روستا را ترک می‌کند و دست به مهاجرت می‌زند. روشن است که فرد مهاجر در چنین شرایطی اولین شهر یا کلان‌شهر نزدیک به خود را برای استقرار انتخاب می‌کند که همین کار آثار و تبعات اجتماعی و اقتصادی برای مقصد به‌دنبال دارد، چراکه با دامن‌زدن به بیکاری، فقر و حتی گاهی بزه در محل جدید، حیات اجتماعی و اقتصادی آن را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. فاتح با اشاره به اینکه تخلیه روستاها گاه معضلات امنیتی نیز به بار می‌آورد، می‌گوید: «اگر روستای تخلیه‌شده، روستای مرزی باشد و نقش دیوار دفاعی برای استان یا کشور داشته باشد، با تخلیه آن تهدیدهای امنیتی نیز پیش می‌آید». او با بیان اینکه همه اینها مثل یک حلقه‌های مرتبط و وابسته به یکدیگر وصل هستند و در پی هم رخ می‌دهند، می‌افزاید: «گاهی ممکن است یک شهر یا روستا در یکی از فازهای خشکسالی قرار گیرد که فاز قبلی تمام شده ولی هنوز فاز بعدی شروع نشده باشد؛ برای مثال ممکن است در اثر کم‌بارشی طولانی‌مدت تالاب‌ها و دریاچه‌ها خشک شوند و شهر با خشکسالی هیدرولوژیک درگیر باشد؛ اما هم‌زمان بارش‌ها نیز شروع شده باشد. همه اینها نشان می‌دهد با شاخص خشکسالی هواشناسی نمی‌توان خشکسالی کشاورزی یا هیدرولوژیک را رصد کرد.
12jav.net