قاچاق تجهیزات پزشکی؛ ویروس نظام سلامت

دوات آنلاین-خودتان را جای مدیر بیمارستانی بگذارید که چندین میلیارد تومان از بیمه‌های درمانی طلبکار است و به مرحله‌ای از ورشکستگی رسیده که حتی برای تهیه غذای بیماران هم دچار مشکل جدی شده است. حالا اگر همین مدیر بیمارستان بخواهد تجهیزات پزشکی ضروری را برای بیمارستان تهیه کند و دو انتخاب شامل خرید تجهیزات گران‌قیمت دولتی یا خرید تجهیزات ارزان و قاچاق پیش‌رویش باشد، اصلا دور از انتظار نیست که قید تجهیزات پزشکی گران‌قیمت را بزند و ترجیح بدهد نیازهای ضروری بیمارستان را با خرید همان تجهیزات قاچاق و ارزان‌قیمت مرتفع کند. البته این تخلف بیمارستانی، به هر دلیلی که اتفاق بیفتد، محکوم است؛ اما وقتی ریشه‌ای‌تر به موضوع نگاه شود، می‌بینیم مطالبات سنگین مراکز درمانی از بیمه‌ها، موجب شده حتی مراکز رسمی نیز ابایی از خرید تجهیزات پزشکی قاچاق نداشته باشند. اکنون بر اساس آمارهای رسمی، بدهی بیمه‌های درمانی به مراکز درمانی کشور، به حدود 10 هزار میلیارد تومان رسیده است. خیلی از مراکز درمانی، حدود 10 ماه می‌شود که مطالباتشان را از بیمه‌های درمانی دریافت نکرده‌اند و صورتشان را با سیلی سرخ نگه داشته‌اند. این بدهی‌های سنگین، شرایطی را پیش آورده که بیمارستان‌ها برای رفع ابتدایی‌ترین نیازهای هر مرکز درمانی، به هر راهی متوسل شوند.

در این اوضاع نابسامان، خرید تجهیزات پزشکی ضروری از مبادی رسمی، می‌تواند هزینه‌های مضاعفی را بر بیمارستان‌ها تحمیل کند که همین مسئله به عنوان یکی از دلایل مهم خرید تجهیزات پزشکی قاچاق از سوی بیمارستان‌ها شناخته می‌شود. حتی سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت نیز این بی‌قانونی را کتمان نمی‌کند. چندی قبل، رسول دیناروند، رئیس سازمان غذا و دارو، با صراحت به رسانه‌ها اعلام کرد: در بازرسی‌ از برخی بیمارستان‌‌های دولتی، تجهیزات مصرفی قاچاق در این مراکز درمانی مشاهده شده است.

دیناروند انتقاد کرده برخلاف بازار دارویی ایران که شرکت‌های قانونی موظف به توزیع دارو هستند، برای تجهیزات پزشکی چنین شرکت‌هایی نداریم؛ طوری که هم‌اکنون صدها عمده‌‌فروش و بنکدار به توزیع تجهیزات مصرفی بیمارستان‌ها اقدام می‌کنند که گاه برخی از این اقلام توزیعی، به صورت قاچاق وارد کشور می‌شود. اینکه بیمارستان دولتی، خودش مشتری جنس قاچاق باشد، نوبری است که در نظام سلامت ایران متولد شده درست است که تأمین اعتبارات مورد نیاز بیمارستان‌های دولتی، می‌تواند جلوی بسیاری از این تخلفات را بگیرد؛ اما در این بین، افزایش نظارت‌ها می‌تواند با این بی‌قانونی‌ها مقابله کند. نباید از خاطر برد که تجهیزات پزشکی قاچاق می‌تواند برای خریداران بیمارستانی هم آب و نان داشته باشد. درواقع، جدای از اینکه برخی بیمارستان‌ها از سر ناچاری به تجهیزات پزشکی قاچاق روی آورده‌اند، برخی دلالان هم که ممکن است در خود بیمارستان‌ها شاغل باشند، از خرید و فروش تجهیزات پزشکی قاچاق بهره‌ می‌برند.

نظارت‌های ضعیف، قاچاقچی پرورش‌ می‌دهد

هیچ مرکز درمانی نمی‌تواند بدون تجهیزات پزشکی به حیات خود ادامه دهد. حاذق‌ترین نیروهای انسانی در حوزه درمان هم بدون دراختیارداشتن تجهیزات پزشکی، کاری از پیش نخواهند برد. دامنه تجهیزات پزشکی مورد استفاده در بیمارستان‌ها و سایر مراکز درمانی، بسیار گسترده است. دستگاه فشارسنج جیوه‌‌ای، دماسنج طبی، گوشی پزشکی، برانکارد، آنژیوکت، باند گچی، آتل، باندها و ست سرم ازجمله تجهیزات پزشکی ارزان‌قیمت و تخت معاینه مامایی، تجهیزات پرتوپزشکی، تجهیزات پزشکی هسته‌ای، شنوایی‌سنج، سی‌تی‌اسکن، دستگاه سانتریفوژ، دستگاه شمارنده گلبول‌های خون، تجهیزات اتاق عمل، مونیتور علائم حیاتی، تجهیزات سنگ‌شکن، یونیت دندان‌پزشکی و تجهیزات بیمارستان سیار، از تجهیزات پزشکی پیشرفته و گران‌قیمت است که نبود هرکدام از این تجهیزات ساده و پیشرفته، می‌تواند چرخه درمان را با اختلالی جدی مواجه کند. مدل‌های تجهیزات پزشکی بسیار متنوع است و هر گروه از قاچاقچیان معمولا روی واردکردن چند مدل خاص از این تجهیزات کار می‌کنند. وقتی می‌گوییم قاچاقچیان تجهیزات پزشکی، نباید تصور کرد آنها افرادی شرور و مشابه تصاویری سینمایی هستند که از قاچاقچیان در ذهنمان حک کرده‌اند؛ بیشتر آنها آدم‌هایی معمولی هستند که حتی ممکن است به شکل رسمی هم در حوزه سلامت، به مردم خدمت درمانی ارائه کنند. خلأ نظارت‌های قوی، موجب شده برخی از افراد عادی در جامعه نیز وسوسه شوند و تلاش کنند حتی با روش «قاچاق چمدانی» هم که شده، از این آب گل‌آلود ماهی بگیرند و از خوان گسترده قاچاق تجهیزات پزشکی، لقمه‌ای ببرند.

آمارهای اورژانسی از قاچاق تجهیزات پزشکی

هیچ نهاد رسمی و غیررسمی‌ای نمی‌تواند به‌طور دقیق بگوید آمار تجهیزات پزشکی قاچاق در کشور ما چه رقمی است. همه اعداد و ارقامی که در این حوزه اعلام می‌شود، بر اساس حدس و گمان است؛ زیرا بدیهی است که هیچ مرجعی وجود ندارد که تجهیزات پزشکی قاچاق را ثبت کند. حدس و گمان‌هایی هم که درباره آمار و ارقام تجهیزات پزشکی اعلام می‌کنند، معمولا به این شکل محاسبه می‌شود که آمار تجهیزات پزشکی مورد نیاز و مصرفی کشور را تخمین می‌زنند و سپس این آمار کلی را از میزان تجهیزات پزشکی تولیدی و واردات قانونی کم می‌کنند؛ سپس نتیجه، هرچه که باشد، آمار تخمینی قاچاق تجهیزات پزشکی است. چند هفته قبل، دکتر محمدنعیم امینی‌فرد، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، در اظهارنظری تأمل‌برانگیز، اعلام کرد: 15 میلیارد دلار کالای قاچاق به کشور وارد می‌شود که حدود 600 تا 700 میلیون دلار آن مربوط به تجهیزات پزشکی است.

این نماینده مجلس اظهار کرد: برای مبارزه با قاچاق کالاهای سلامت‌محور، باید برخوردهای سختگیرانه‌تری صورت گیرد؛ ازاین‌رو، تا زمانی که بر مراکز درمانی نظارتی نشود و پایش جدی نشوند و تا زمانی که کالاهای سلامت‌محور، شناسه نداشته باشند، نمی‌توان در مبارزه با قاچاق تجهیزات پزشکی، توفیق لازم را کسب کرد. به همین دلایل، باید گمرک، وزارت امور اقتصاد و دارایی، سازمان مبارزه با قاچاق کالا و ارز و سازمان تعزیرات حکومتی، نظارت بیشتری برای مقابله با قاچاق کالا داشته باشند.

البته مدیرکل دفتر بازرسی و پاسخ‌گویی به شکایات و امور حقوقی سازمان غذا و دارو، رقم 700 میلیون دلار قاچاق تجهیزات پزشکی را رد کرد و در واکنش به اظهارات این نماینده مجلس عنوان کرد: در آماری که سازمان غذا و دارو به صورت رسمی در سال گذشته منتشر کرد، آمار مربوط به قاچاق تجهیزات پزشکی به کشور، حدود ۳۵۰ میلیون دلار برآورد شد. آمار ۳۵۰ میلیون دلار قاچاق تجهیزات پزشکی در سال، با آمار ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز نیز منطبق است؛ طوری که از کل بازار قاچاق، حدود دو میلیارد دلار آن به دارو، مکمل و تجهیزات پزشکی اختصاص دارد و البته اینها جدای از قاچاق فراورده‌های غذایی محاسبه شده است. به اعتقاد این مقام مسئول، حذف قاچاق تجهیزات پزشکی، نیاز به همکاری گسترده نهادهای مختلف دارد و باید همه دستگاه‌های مسئول، وظیفه خود را به‌درستی انجام دهند.

به‌هر‌حال، چه قاچاق تجهیزات پزشکی به کشور را 700 میلیون دلاری بدانیم که امینی‌فرد عنوان کرده و چه 350 میلیون دلاری بدانیم که مقام مسئول سازمان غذا و دارو به آن اشاره کرده، در هر دو صورت، این رقم‌های میلیاردی می‌تواند کشتی «اقتصاد سلامت» را به گِل بنشاند. بر اساس گفته‌های حسن‌ هاشمی، وزیر بهداشت، همه بودجه‌ای که برای اجرای طرح تحول سلامت به عنوان بزرگ‌ترین طرح اجتماعی دولت به وزارت بهداشت تخصیص داده شده، حدود 12 هزار میلیارد تومان است. حال تصور کنید وقتی سالانه 700 میلیون دلار؛ یعنی حدود دو‌هزار‌و 700 میلیارد تومان، تجهیزات پزشکی قاچاق به کشور وارد می‌شود، این رقم نزدیک به یک‌چهارم بودجه طرح تحول سلامت است؛ طرحی که از آن به عنوان یکی از دو دستاورد مهم دولت یازدهم نام برده می‌شود.

سیر صعودی پرونده‌های قاچاق تجهیزات پزشکی

تجهیزات پزشکی قاچاق، از زمین و آسمان و دریا به کشور سرازیر می‌شود. این تجهیزات قاچاق، علاوه بر اینکه اقتصاد ملی را به ورطه نابودی می‌کشاند، سلامت مردم را هم بر باد خواهد داد؛ چون اصلا معلوم نیست تجهیزات پزشکی قاچاق در چه شرایطی تولید، نگهداری و توزیع شده است. حتی استانداردترین تجهیزات پزشکی هم اگر در شرایط ناسالم نگهداری شود، می‌تواند به ضدسلامتی تبدیل شود. دقیقا به همین علت است که کارشناسان بر خطرناک‌بودن تجهیزات پزشکی تأکید دارند و بر لزوم امحای این تجهیزات اصرار می‌کنند.

حسین صفوی، مدیرکل سابق اداره نظارت و ارزیابی تجهیزات و ملزومات پزشکی سازمان غذا و دارو، در گفت‌و‌گو با «جامعه پویا»، می‌گوید برخی شرکت‌های قانونی تولیدکننده تجهیزات پزشکی هم بر رونق بازار تجهیزات پزشکی قاچاق افزوده‌اند.

به گفته صفوی، برخی از شرکت‌های تولید‌کننده تجهیزات پزشکی در داخل کشور از شگردهای مختلفی برای کاهش هزینه تولید خود بهره می‌برند. مثلا برخی از این شرکت‌ها، مواد اولیه تولید تجهیزات پزشکی را به شکل قاچاق به کشور وارد می‌کنند. سپس همان مواد اولیه را به شکل محصول درمی‌آورند و در نهایت به عنوان تجهیزات پزشکی قانونی به بازار عرضه می‌کنند.

دکتر حسین سلمان‌زاده، عضو هیئت‌مدیره انجمن تولیدکنندگان تجهیزات پزشکی، نیز در گفت‌وگو با «جامعه پویا» از تجهیزات پزشکی کوچک به عنوان محبوب‌ترین تجهیزات قاچاقچیان یاد می‌کند و می‌گوید: میزان قاچاق تجهیزات پزشکی کوچک، بیشتر از تجهیزات پزشکی بزرگ است؛ زیرا راحت‌تر از سوی قاچاقچیان حمل می‌شود.

به باور این فعال صنعت تجهیزات پزشکی، تا وقتی تقاضا برای خرید تجهیزات پزشکی قاچاق داغ است، عرضه قاچاق این تجهیزات هم ادامه خواهد داشت؛ اما اگر مراکز درمانی موظف باشند نیازهایشان را فقط از شرکت‌های قانونی توزیع‌کننده تجهیزات پزشکی تأمین کنند، در آن صورت، خودبه‌خود بازار قاچاقچیان کساد می‌شود.

سلمان‌زاده به یک چشمه دیگر از شگردهای قاچاقچیان تجهیزات پزشکی، اشاره می‌کند و می‌گوید: برخی اوقات تجهیزات پزشکی قاچاق را به عنوان وسیله‌ای دیگر مثل یخچال از مبادی رسمی وارد کشور می‌کنند که در این بین، بیشترین حجم قاچاق این تجهیزات از هند، چین، افغانستان و عراق به کشور ما وارد می‌شود.

محمود بیگلر، مدیرکل تجهیزات پزشکی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، هم این شگرد قاچاقچیان را تأیید کرده و عنوان می‌کند: تجهیزات پزشکی قاچاق، اغلب از مسیر کوله‌بری و گمرک وارد می‌شوند و گاهی از گمرک، تجهیزات پزشکی را با نام لوازم خانگی و الکترونیکی مثل ماشین‌لباسشویی و کمپرسور وارد می‌کنند. مثلا یک دستگاه سونوگرافی را به عنوان ماشین‌لباسشویی از طریق گمرک وارد کشور کرده بودند یا موردی داشتیم که یونیت‌های دندان‌پزشکی را به نام کمپرسور وارد کشور کرده بودند.