راه طولانی زنان افغانستانی در تحقق آرزوها

دوات آنلاین-لیلا ساکن استان بامیان افغانستان است. داستان زندگی و تلاش‌های او نشان‌دهنده تغییر تدریجی شرایط زنان این کشور در 16 سال گذشته است. خودش می‌گوید 42ساله است اما ممکن است سن واقعی‌اش نباشد، زیرا مانند بسیاری از زنان هم‌دوره و نسل او، تاریخ دقیق تولدش را نمی‌داند. او زمانی ازدواج کرد که فقط 10 سال داشت. هرگز به او اجازه مدرسه‌رفتن داده نشد و بیشتر سال‌های زندگی خود را با سختی و در فقر گذراند.

این تجربیات چنان برای لیلا تلخ بود که اجازه نداد چنین سناریویی برای فرزندانش نیز رقم بخورد. در اولین فرصت فرزندانش را به مدرسه فرستاد. دختر 24ساله او این روزها در یک سازمان مردم‌نهاد در بامیان مشغول به کار است و در ماه چندین سفر کاری نیز به کابل دارد. دو دختر کوچک‌تر او در کابل دانشجو هستند و در پایتخت بزرگ، شلوغ و بعضا ناامن افغانستان به‌تنهایی زندگی می‌کنند و به دنبال ادامه تحصیل خود تا رده‌های بالاتر هستند. هر سه نفر آنها به این موضوع اذعان دارند که موفقیت این‌روزهایشان مرهون حمایت‌های همه‌جانبه لیلا در مقابل فشارهای خانواده و بستگان آنها است؛ خانواده‌ای که اعتقاد دارند زنان باید در سنین کم ازدواج کرده و در محیط‌های مردانه به هیچ‌وجه کار نکنند و حضور نداشته باشند. همین پافشاری‌های لیلا در سال‌های اخیر موجب شده بسیاری از بستگان و نزدیکانش از او دوری کنند.

داستان و تجربه لیلا را می‌توان نمونه‌ای منحصربه‌فرد در این زمینه دانست. بسیاری از زنان در سراسر این کشور در حال تغییردادن رؤیاها و آرزوهای خود هستند و برای محقق‌کردن آنها به سختی تلاش می‌کنند.  پس‌زمینه این‌گونه داستان‌ها درحقیقت تغییراتی است که زندگی زنان این جامعه را از سال 2001 به بعد تحت‌تأثیر خود قرار داده است. در 16 سال اخیر و پس از سقوط حکومت طالبان، ساختار قانونی این کشور تغییراتی را در راستای حمایت از زنان در مقابل خشونت و آزار مشاهده کرده است. این روزها میلیون‌ها دختر افغان به مدارس می‌روند، دسترسی زنان به خدمات بهداشتی و درمانی افزایش یافته است، حضور آنها در برخی از سطوح سیاسی به چشم می‌آید و حتی زنان جوان در حال پیوستن به ارتش و نیروهای نظامی هستند. با وجود نبود امنیت، حملات هدفمند و فرهنگ غالب مردسالارانه، حضور زنان افغان در بخش‌های مختلف این کشور در حال گسترش است. نمونه‌های متعددی از این زنان وجود دارد که در مسیر شکستن تابوها و تغییر هنجارهای اجتماعی بسیاری از خطرات را به جان می‌خرند.

به گمان بسیاری از کارشناسان این حوزه، آموزش و تحصیل می‌تواند کمک فراوانی برای زنان در این مسیر باشد. آمار و ارقام مربوط به سلامت و بهداشت زنان می‌تواند به‌خوبی اهمیت آموزش را برای دختران افغان شرح و توضیح دهد. میانگین سن زنان در افغانستان حدود 44 سال است. زنان این کشور از لحاظ مرگ‌ومیرهای زمان تولد، یکی از بالاترین‌ها در این زمینه در جهان محسوب می‌شوند. آموزش دختران از سنین پایین می‌تواند راه‌حلی برای این معضل باشد.

ادوارد کارواردین، سخنگوی یونیسف در این باره می‌گوید: «ارتباط مستقیم و دوسویه‌ای میان سلامت زنان و سطح آموزش و سواد آنها وجود دارد. دختران بی‌سواد مجبور می‌شوند در سنین پایین تن به ازدواج‌های اجباری دهند. آنها در سنینی باردار می‌شوند که به هیچ‌وجه جسم‌شان چنین آمادگی را ندارد. همچنین آنها هیچ اطلاعی درباره نظافت یا چگونگی مراقبت از کودک ندارند. تقریبا بیشتر زنان افغان در دهه‌های اخیر تجربه ازدست‌دادن فرزندان خود به دلیل بیماری‌های مختلف را داشته‌اند که در صورت دانش و آگاهی کافی امکان جلوگیری از این اتفاقات وجود داشت. حالا دختران همان مادران در حال یادگیری این آگاهی در مدارس هستند». البته زنان افغان راه طولانی‌ای در مسیر سواد‌آموزی پیش‌روی خود دارند؛ مؤید این موضوع گزارش سال 2015 یونسکو درباره میزان سواد زنان در کشورهای ایران، هند، بنگلادش، نپال، پاکستان و افغانستان بود. درحالی‌که براساس این گزارش بیش از 80 درصد از دختران 15 سال ایرانی سواد داشتند، این آمار برای دختران افغان حدود 20 درصد بود. 

اخیرا اقدامات دیگری نیز برای شنیده‌شدن هر چه بیشتر صدای زنان افغان انجام شده است. یکی از این کارها، راه‌اندازی شبکه‌ای تلویزیونی به نام «زن‌تی‌وی» است. تمام کارکنان، مجریان و تهیه‌کنندگان این شبکه را زنان مختلف افغان تشکیل می‌دهند. مجریان زن در سال‌های اخیر در بسیاری از شبکه‌های خبری افغانستان وجود داشته‌اند، اما راه‌اندازی چنین شبکه‌ای در نوع خود منحصربه‌فرد به حساب می‌آید. آغازبه‌کار این شبکه این حقیقت را نشان می‌دهد که با وجود خشونت‌های فراوان علیه زنان، تغییری هرچند آرام و آهسته در افغانستان در این زمینه در حال شکل‌گیری است. حمید سمار، مؤسس این شبکه می‌گوید روی مخاطبان زن در شهرهای بزرگی همچون کابل حساب ویژه‌ای باز کرده است؛ افرادی که تشنه بازگو کردن تجربیات و داستان‌های خود در جامعه مردسالار افغانستان هستند. او در این زمینه می‌گوید: درباره حق زنان و حقوق رسانه‌های آنها به‌کرات صحبت می‌شود، ولی ما هرگز اقدامی مختص این قشر از جامعه انجام نداده بودیم.