ضرورت غربالگری روانی قبل از اعزام به سربازی

دوات آنلاین-دکتر ناصر قاسمزاد، روانشناس و دبیر کارگروه سلامت روان استانداری تهران، به سبب تخصص و سال‌ها کار تحقیقاتی، نگاهی منطقی به موضوع سلامت روان در جامعه دارد. به دلیل مسئولیت فعلی‌اش در استانداری و دسترسی‌اش به آمارها، با پشتوانه‌ای محکم از ضرورت توجه به این موضوع سخن می‌گوید. گفت‌وگو با او مشخصا حول محور سلامت روان سربازان انجام شد. گرچه در میان بحث گریزی هم به غفلت دستگاه‌های مختلف در این حوزه زده شد؛ اما درنهایت قاسمزاد ‌تأکید داشت در شرایط فعلی حتما باید تما‌می ‌مشمولان سربازی هنگام تعیین تکلیف وضعیت خود تحت غربالگری و تست‌های روانی قرار بگیرند و دولت و نیروهای مسلح به هیچ عنوان نباید از این موضوع غافل شوند.

‌آمارهایی که هرازگاهی از وضعیت سلامت روان ایرانیان منتشر ‌می‌شود، بعضا آمارهای نگران‌کننده‌ای است، با وجود این گویا توجه جدی به موضوع سلامت روان سربازان نشده و خیلی راحت آنان وارد شرایط سربازی می‌شوند.

متأسفانه در کشور ما بحث غربالگری روانی، جز درباره برخی مشاغل خاص صورت نمی‌گیرد و از افراد گواهی سلامت روان درخواست نمی‌شود. خب این ‌مسئله گاهی مشکلاتی ایجاد ‌می‌کند که یکی از آنها هنگام خدمت سربازی است. زمان اعزام به سربازی اگر فردی ادعا کند که بیماری روانی دارد،  او را تحت یکسری معاینات قرار ‌می‌دهند؛ اما اگر چنین ادعایی نداشته باشد به هیچ عنوان سلامت روان وی پایش نمی‌شود. به‌خصوص اینکه بعضی از افراد ممکن است دارای اختلال روانی بوده اما از آن بی‌خبر باشند. تشخیص این اختلالات از عهده یک مشاور و روانشناس بر‌‌می‌آید؛ بنابراین معتقدم ‌باید تمام سربازان هنگام اعزام به سربازی تحت غربالگری قرار گرفته و برایشان پرونده سلامت روان هم تشکیل شود. در‌ غیر ‌این‌صورت ممکن است حوادثی مانند کار آن جوان سرباز که با تفنگ به هم‌خدمتی‌ها و فرمانده‌اش شلیک کرده بود، تکرار شود. از سوی دیگر پیامدهای اختلالات روانی فقط محدود به تیراندازی و هفت‌تیر‌کشی نمی‌شود. ترویج اعتیاد، بروز آسیب‌های اجتماعی و... هم از مشکلاتی است که با غربالگری روانی ‌می‌توان از آنها جلوگیری کرد.

‌فکر ‌نمی‌کنید اجرای چنین طرحی هزینه زیادی دربر داشته باشد؟

بله هزینه دارد؛ اما راه دیگری نداریم. شرایط ایده‌آل این است که مانند پرونده سلامت و کارت واکسیناسیون نوزادان، یک پرونده سلامت روان هم برای افرادی که متولد ‌می‌شوند، تشکیل شده و این پرونده در مقاطع مختلف تحصیل ازطریق مشاوران آموزش و پرورش تکمیل شود. در این شرایط هم اختلالات روانی فرد به‌موقع تشخیص داده و درمان ‌می‌شود و دیگر نیازی نیست هنگام استخدام در نهادی یا اعزام به سربازی گواهی سلامت روان از متقاضی دریافت شود. این شرایط ایده‌آل است و اگر در آینده اجرائی شود، قطعا ‌تأثیر آن را در سلامت روان جامعه و شهروندان خواهیم دید.

‌مشخصا درباره سربازان و در شرایطی که این اتفاق ایده‌آل رخ نداده، چه باید کرد؟

باید از تما‌می ‌آنان تست‌های روانی گرفته و غربالگری شوند و متناسب با شرایط روحی و روانی که دارند یا از سربازی معاف شده یا معاف از رزم شده یا در قسمت‌هایی که لازم است، به کار گرفته شوند.

اما این کار ‌هزینه بالایی دارد.

بله. این وظیفه فقط بر دوش نیروهای مسلح نیست، بخشی از آن را نیروهای مسلح باید ‌تأمین کند و بخشی دیگر را دولت باید بر عهده بگیرد. وزارت بهداشت ‌می‌تواند مشاوران و روانشناسان متخصص را در مراکز اعزام سربازان مستقر کرده و آنان ابتدا غربالگری شده و سپس به خدمت اعزام شوند. منظور از غربالگری هم انجام تست‌های روانشناسی صحیح به وسیله متخصصان است.

‌چنین اقدا‌می ‌برای یک دوره دوساله سربازی منطقی است؟

چرا منطقی نباشد؟ ما ‌می‌خواهیم اسلحه دست جوانی بدهیم تا از جایی محافظت کند و اگر جنگی هم شد، از کشورش حفاظت کند. این فرد باید سلامت روان داشته باشد. در بسیاری از کشورها سربازی اجباری نیست و در این میان یکی از شروط استخدام و جذب‌شدن به‌عنوان سرباز داشتن گواهی سلامت روان است، اما حالا که در کشور ما سربازی اجباری است، باید حداقل به استانداردهای جهانی نزدیک شویم و سربازان تحت پایش روانی قرار بگیرند. ضمن اینکه بالاخره توجه به موضوع سلامت روان باید از‌ جایی آغاز شود و ‌می‌توان فاز نخست آن را درباره سربازان و با تشکیل پرونده سلامت روان آغاز کرد.

‌در جامعه ما بسیاری از عنوان پرونده سلامت روان وحشت دارند وآن را دارای بار منفی ‌می‌دانند.

این تصور نادرست است که متأسفانه رایج است. حتی همین تصور گاهی باعث ‌می‌شود جوانی که مثلا دچار افسردگی یا سابقه اختلالات روانی است، هنگام اعزام به سربازی حرفی از آن نزند و بعد حین خدمت مشکلش دوباره پدیدار شده و مشکلاتی را ایجاد کند.

‌البته از طرفی هم برخی به دنبال معافیت از سربازی به بهانه اختلالات روانی هستند؟

تعداد این افراد کم است، اما ‌نمی‌توان منکر آنها شد. چه بسا ممکن است اگر پرونده سلامت روان اجرائی شود، تعداد چنین افرادی افزایش هم بیابد، اما ‌مسئله اینجاست که چنین افرادی ازطریق متخصصان روانشناسی به‌راحتی شناسایی می‌شوند و اگر فردی تمارض کرده باشد با چند تست و... می‌توان  تشخیص داد.

‌آمارهایی که درخصوص اختلالات روانی ایرانیان منتشر ‌می‌شود، چقدر درست است؟

آمارهای مختلفی منتشر شده که بعضی از آنها صحت دارد؛ مثلا در همین شهر تهران 34 درصد مردم از داروهای اعصاب استفاده ‌می‌کنند و حدود 40 درصد دچار اختلالات روانی هستند. بالاخره درصدی از اینها را جوانانی شامل ‌می‌شوند که قصد اعزام به سربازی داشته یا درحال خدمت سربازی هستند. اختلال روانی گاهی افسردگی است و منجر به خودکشی ‌می‌شود و گاهی هم ممکن است آسیب به دیگران را به دنبال داشته باشد که همه اینها را می‌توان با یک چرخه صحیح غربالگری پیشگیری کرد.

‌این غربالگری که برآن ‌تأکید دارید، فقط باید هنگام اعزام به سربازی باشد؟

خیر. در طول خدمت سربازی هم باید روان‌شناسان، مشاوران و روان‌پزشکان متخصص در محل حضور داشته باشند تا هم وضعیت افراد دارای زمینه را بررسی کرده و هم بر دیگر افراد نظارت داشته باشند و با ورود به‌موقع اقدامات پیشگیرانه را انجام دهند.

‌ به نظر شما دیگران نباید تحت چنین غربالگری قرار بگیرند؟

بله. همه باید غربالگری شوند، اتفاقا در بسیاری از کشورها نظامیان در بازه‌های زمانی معین تحت تست‌های مختلف قرار ‌می‌گیرند و سلامت روانشان تأیید می‌شود. در کشور ما هم باید اینگونه باشد و دیگران هم باید در بازه‌های زمانی تحت چنین ارزیابی‌هایی قرار گرفته و در صورت بروز اختلال با یک مشاور گفت‌وگو کنند. متأسفانه آمارهایی دارم که نشان ‌می‌دهد فرار از سربازی رو‌به‌افزایش است. سربازی که راحت‌تر شده و ساعت دو سرباز را به خانه‌اش ‌می‌فرستند؛ درنتیجه یکی از دلایل آن همین اختلالات روانی است.