تلاش‌های موفقیت‌آمیز برای نجات حیوانات در حال انقراض

دوات آنلاین-کَل سَکایی یا سایگا (نوعی بز کوهی است و در مناطقی که پوشش استپ دارند، در اوراسیا زندگی می‌کند)، داستان عجیب و پرفراز و نشیبی برای طرفداران حفظ حیات وحش دارد. نجات این حیوان از خطر انقراض، این امید را در بین زیست‌شناسان و فعالان حقوق حیوانات به وجود آورد که به‌رغم تهدیدهایی همچون افزایش جمعیت، تغییرات آب و هوایی و بیشترشدن میزان آلودگی، می‌توان دیگر گونه‌های جانوری در معرض خطر را از انقراض نجات داد.

این موضوعی بود که در جلسه ماه گذشته «نشست خوش‌بینی طرفداران حفظ حیات وحش»، در دانشکده دالویچ لندن، درباره آن بحث و بررسی شد. گزارشی که اخیرا بنیاد جهانی طبیعت و جامعه جانورشناسان لندن منتشر کرده، نشان می‌دهد عوامل مختلف انسانی و طبیعی موجب شده از سال 1970 تاکنون جمعیت گونه‌های مختلف جانوری در حیات وحش نزدیک به 58 درصد کاهش داشته باشد و این میانگین کاهش سالانه در حال حاضر به دو درصد رسیده و متأسفانه هیچ نشانه‌ای مبنی بر متوقف‌شدن یا کاهش آن وجود ندارد. مایک هافمن، یکی از برگزارکنندگان این نشست گفت: «مشکل اینجاست که معمولا عموم مردم به شنیدن اخبار بد درباره حیات وحش عادت کرده‌اند و موفقیت‌ها غالبا به فراموشی سپرده می‌شود. در نتیجه مردم این تصور اشتباه را پیدا می‌کنند که نمی‌توان اقدام مثبتی در راستای جلوگیری از انقراض حیوانات در معرض خطر انجام داد. درواقع اگر تلاش طرفداران حفظ حیات وحش نبود، جهان به مراتب وضعیت بدتری را تجربه می‌کرد».

داستان سایگا می‌تواند نمونه‌ای مشخص از همان موفقیت‌هایی باشد که هافمن به آن اشاره کرد. 25 سال پیش، بیش از یک میلیون سایگا در کشورهای مختلف منطقه اوراسیا وجود داشت. اما پس از فروپاشی شوروی سابق و ازبین‌رفتن قدرت حاکمیت در تعدادی از کشورهای تابعه آن و بغرنج‌شدن اقتصادهای محلی، سایگاها در معرض خطری جدی قرار گرفتند. یکی از خطرات این بود که شاخ این حیوان به‌عنوان دارویی پزشکی در کشورهای شرق آسیا به‌ویژه چین طرفداران زیادی پیدا کرد. در نتیجۀ موج گسترده‌ای از شکارهای غیر قانونی، تعداد سایگاها تا سال 2000 به حدود 50 هزار رسید. این حیوان که زمانی از لحاظ اکولوژیکی شرایط باثباتی داشت، ناگهان در معرض انقراض قرار گرفت. میلنر گولاند، کارشناس این گونه جانوری، می‌گوید:«یک فاجعه تمام‌عیار رخ داده بود. سایگا یک گونه‌ جانوری بود که چندان توجهی به آن نمی‌شد و ناگهان در معرض انقراض قرار گرفت. اما من و همکارانم تصمیم گرفتیم اقدامی جدی در این زمینه انجام دهیم».

به دنبال این اتفاق، طرفداران حفظ حیات وحش لابی‌های خود را با سازمان‌های بین‌المللی و مردم‌نهاد آغاز کردند و در نتیجه روند جمع‌آوری پول برای نجات سایگا شروع شد. در ادامه، قوانین حفظ حیات وحش از سوی سازمان ملل به تصویب رسید و در نتیجه دولت‌های شوروی سابق اقدامات خود را در این زمینه آغاز کردند. نتیجه این اقدامات، این شد که تعداد سایگاها در سال 2014 به حدود 300 هزار رسید؛ اما همان سال فاجعه دوم برای این حیوان روی داد. یک بیماری مرموز بین سایگاها به وجود آمد و در کمتر از چند هفته بیش از 200 هزار سایگا جان خود را از دست دادند. میلنر می‌گوید تجربه گذشته مانع از ادامه این فاجعه شد زیرا دیگر سازمان‌ها و دولت‌هایی وجود داشتند که حفظ سایگاها برایشان اهمیت داشت. در نتیجه جلوی شیوع این بیماری مرگبار گرفته شد و حال میلنر و همکارانش امیدوارند در سال‌های آتی تعداد این حیوان بار دیگر رشد داشته باشد.

سازمان‌های حامی حفظ حیات وحش نقش بسزایی در این گونه فعالیت‌ها و اقدامات دارند. یکی از آنها، سازمان حفظ حیات وحش Durrell Trust است که در سال‌های گذشته کارنامه موفقی در این زمینه داشته است. بنا به گفته ریچارد یانگ، مدیر این سازمان، یکی از تجربیات موفق آنها جلوگیری از انقراض طوطی‌های موریتانی بوده است. این نوع از طوطی‌ها که محل اصلی زندگی‌شان موریتانی و اقیانوس هند است، تا سال‌های دهه 80 میلادی تعدادشان فقط به ده‌ها نمونه رسیده بود. تعداد این طوطی‌ها زمانی با کاهش شدید مواجه شد که جنگل‌های انبوه محل زندگی آنها تخریب شد و علاوه بر آن شکارچیان طبیعی ازجمله موش خرما در این منطقه زیاد شدند. این طوطی‌ها در معرض شدید انقراض بودند که برنامه نجات سریعی از سوی این سازمان آغاز شد. برای محافظت از آنها در مقابل شکار، جعبه‌های مخصوصی بالای درختان تعبیه شد، شرایط تخمگذاری برای آنها فراهم شد و در زمان گرسنگی، غذای کافی در اختیارشان قرار گرفت. بنا به گفته یانگ، این اقدامات دهه‌ها ادامه داشت و درنهایت نتیجه داد. در حال حاضر صدها نوع از این طوطی در موریتانی زندگی می‌کند و صدای آنها به‌وضوح در جنگل‌های این منطقه شنیده می‌شود.

داستان نجات این طوطی شاید در حلقه طرفداران حفظ حیات وحش چندان شناخته‌شده نباشد. نقطه مقابل آن نجات پانداهای عظیم‌الجثه است که حالا به نماد و سمبل رسمی بنیاد جهانی طبیعت تبدیل شده است. نمود این موفقیت در سپتامبر سال گذشته و زمانی خود را نشان داد که به‌طور رسمی اعلام شد این حیوان از فهرست قرمز گونه‌های جانوری در معرض تهدید خارج شده و در فهرست گونه‌های جانوری آسیب‌پذیر قرار گرفته است. در این تجربه، نقش اقدامات و فعالیت‌های دولت و مقامات چین بسیار پررنگ بوده است.