تازه‌ترین تحقیقات برای درمان کرونا؛ پیچ‌وخم تولید واکسن و دارو برای کویید 19

دوات آنلاین-از زمان آغاز بیماری تنفسی ناشناخته در چین در روزهای پایانی سال میلادی و شروع همه‌گیری و مرگ‌ومیرهای ناشی از کرونا ویروس جدید، مردم جهان نگران از آنچه در ادامه مبارزه با این ویروس پیش خواهد آمد، نگاهشان را به اخبار و اعلان‌های نهادهای بین‌المللی مرتبط مانند سازمان بهداشت جهانی دوختند تا علاوه‌بر آگاهی از شرایط به وجود آمده و روند پیشرفت آن، از آخرین نتایج تحقیقات محققان در مورد این ویروس تازه شناخته‌شده، راه‌های پیشگیری از آن و همچنین توسعه روش‌های درمانی آن آگاه شوند.

جام جم نوشت: با جست‌وجویی در دنیای وب و وبگاه‌های مجلات معتبر علمی متوجه می‌شویم با آغاز این همه‌گیری گسترده، محققان بسیاری از پژوهشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی پزشکی سراسر دنیا، طرح‌های تحقیقاتی خود را متوقف کرده و تمرکز خود را به شناسایی این ویروس تازه وارد و راه‌های مقابله با آن متمرکز کرده‌‌اند. اما محققان در حال توسعه چه روش‌های درمانی و ابزارهایی برای مقابله با این ویروس جدید هستند؟ در ادامه با نگاهی به گزارش‌های منتشر شده در منابع خبری علمی معتبر، پیشرفت برخی از این طرح‌‌های تحقیقاتی را بررسی خواهیم کرد.

بررسی داروهای جدید برای کرونا

در روزهای ابتدایی شناسایی ویروس مرموز چین به عنوان عضو جدید خانواده کرونا ویروس‌ها - خانواده‌ای که برخی از اعضای آن که پیشتر همه‌گیری‌های بزرگی در چین(سارس)  و خاورمیانه (مِرس) ایجاد کرده بودند - و شباهت بالای ژنتیکی میان این ویروس‌ها با ویروس جدید، تصور می‌شد احتمالا داروها و واکسن‌های تولید شده برای آنها در برابر همه‌گیری ویروس کرونای جدید (2019-nCoV یا COVID-19) نیز مؤثر واقع شود. اما نتایج بررسی‌های دقیق‌تر حاکی از آن بود که همین تفاوت‌های اندک میان ساختار ژنتیکی این ویروس جدید با ویروس‌های قبلی موجب می‌شود واکسن‌های طراحی شده قبلی در برابر آن مؤثر نباشد.

بنابراین محققان باید به‌سرعت مسیرشان را به سمت طراحی، تولید و بررسی داروهای جدید برای مقابله هرچه سریع‌تر با این ویروس تغییر می‌دادند. دارو یا واکسنی که آن‌قدر دقیق طراحی شود کارایی‌اش با درصد بالایی تضمین شده باشد و مراحل تولید پیچیده و گران‌قیمتی نیز نداشته باشد تولید انبوه آن به‌راحتی امکان‌پذیر باشد.

بازمصرف داروهای عفونت‌های تأییدشده

از آنجا که تولید دارو یا واکسن جدید مستلزم گذراندن مراحل بررسی طولانی در سطوح آزمایشگاهی، مدل‌های حیوانی و بررسی بالینی هستند، گروهی از محققان تمرکزشان را از داروهای ضد کرونایی به داروهای ضد ویروسی یا عفونت‌های دیگر تغییر دادند. این بار اول نیست که چنین اتفاقی می‌افتد. به طور کلی در همه‌گیری‌های گسترده یکی از اولین گام‌ها برای فراهم کردن داروی مؤثر در زمان بسیار کوتاه، بررسی کارایی داروهای تولیدشده بیماری‌های مشابه برای بیماری جدید است.

به این ترتیب در صورتی که هرکدام از داروهای مجوز گرفته موجود بتوانند با این ویروس مقابله کنند، می‌تواند بلافاصله با تولید انبوه در زمان کوتاهی در اختیار تمام بیماران در نقاط مختلف دنیا قرار بگیرد تا هرچه سریع‌تر از گسترش بیشتر این ویروس جلوگیری شود. چنین اقدامی در همه‌گیری‌های سارس و مِرس نیز صورت گرفته بود و ترکیبی از برخی داروهای ضد ویروسی برای بیماران سارس نتایج مؤثری داشت.

این بار نیز محققان به فکر بررسی داروهای ضد ویروسی قوی افتادند که در حال حاضر برای مقابله با ویروس‌های کشنده اچ‌آی‌وی، مالاریا و ابولا در حال تولید هستند. به امید این که شاید برخی ویژگی‌های آنها بتواند برای مقابله با این ویروس جدید نیز کارساز باشد.

داروی مبتلایان اچ آی وی برای درمان کرونا

یکی از این داروها نوعی داروی ضد ویروسی است که برای بیماران مبتلا به اچ‌آی‌وی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این دارو که کالِترا (Kaletra) نام دارد، ترکیبی از دو داروی ضد ویروسی لوپیناویر (lopinavir) و ریتوناویر (ritonavir) است. عملکرد این دارو غیرفعال کردن آنزیمی است که در بلوغ ویروس نقش دارد. داروی دوم داروی جدیدی برای ویروس ابولا به نام رِمدِسیویر (remdesvir) است که در شیوع گسترده این بیماری در سال 2018 تولید شد اما در مرحله کارآزمایی بالینی خیلی مؤثر واقع نشده بود. عملکرد این دارو مختل کردن فعالیت ماده ژنتیکی ویروس است. این دارو نیز روی گروهی از 200 بیمار مبتلا به ویروس کرونای جدید در حال بررسی است. به گفته سازمان جهانی بهداشت، نتایج نهایی از بررسی‌های بالینی این دو دارو تا حدود سه هفته دیگر به صورت رسمی اعلام خواهد شد.

داروی سوم در فهرست داروهای ضد ویروسی کلروکین‌فسفات است که به صورت گسترده در سراسر جهان برای مبارزه با مالاریا مورد استفاده قرار می‌گیرد. کارایی این دارو نیز در چین مورد بررسی قرار گرفت تا شاید با عملکردی که در برابر نفوذ ناپذیری سلول‌ها در برابر انگل مالاریا ایجاد می‌کند، بتواند سلول‌ها را در برابر ورود ویروس جدید کرونا نیز مقاوم کند. همان‌طور که می‌دانید ویروس‌ها خارج از سلول میزبانشان هیچ عملکردی ندارند و نمی‌توانند مانند سایر عوامل بیماری‌زا تکثیر شوند. بنابراین این دارو عملا از تکثیر ویروس در بدن فرد مبتلا و در نهایت از ایجاد بیماری جلوگیری خواهد کرد. پیش از این گزارش‌هایی از تحقیقات استفاده از این دارو برای بیماران سارس منتشر شده بود.

نتایج مرحله بررسی آزمایشگاهی این دارو در نمونه‌های کشت سلول در مجله معتبر علمی سِل (Cell) از کارآمدی این دارو در جلوگیری از ورود ویروس به سلول خبر داد. اما هرچقدر هم این داروها در بررسی‌های آزمایشگاهی مانند کشت سلول و مدل‌های حیوانی در برابر این ویروس مؤثر باشند باز هم باید کارایی هر سه این داروها در کارآزمایی بالینی بیماران بررسی می‌شد تا هم میزان تجویز دوز مؤثر دارو مشخص شود و هم مجوز لازم برای تجویز گسترده آنها برای تمام بیماران اخذ شود.

درنهایت سان یان‌رانگ، قائم‌مقام مدیرکل مرکز ملی توسعه زیست‌فناوری چین در کنفرانس خبری اعلام کرد اکثریت قریب به اتفاق محققان معتقدند این دارو اثر مثبتی بر درمان بیماران کرونای جدید دارد و بهتر است به‌سرعت در شیوه‌نامه چگونگی برخورد با بیماران کرونای جدید مراکز بهداشتی و درمانی قرار بگیرد.

تلاش برای ساخت واکسن کووید-19

در کنار یافتن روش درمانی مناسب برای مقابله با این ویروس، برخی از تحقیقات برای توسعه واکسنی کارآمد جهت محدود کردن گسترش این بیماری در دستور کار گروه‌های تحقیقاتی در سراسر دنیا قرار گرفته است.

معمولا همه‌گیری‌های ویروسی این چنینی ناگهان شعله‌ور شده و مثل آتش‌سوزی‌های گسترده در مدت کوتاهی به شکل شگفت‌آوری پراکنده می‌شود، اما به یک‌باره هم ناپدید می‌شود. واکسن معمولا از ویروس کشته شده، ضعیف شده، یا برخی پروتئین‌های تخلیص شده آنها برای ایجاد این شبیه‌سازی استفاده می‌شود. واکسن‌های تولید شده به این روش‌ها معمولا دو تا سه سال زمان برای عبور از مراحل تولید و بررسی تا ورود به بازار خواهند داشتY بنابراین شیوه‌های معمول برای تولید واکسن‌ها نمی‌تواند برای مقابله با چنین ویروسی مؤثر باشد. تکثیر ویروس در این حجم که بتواند برای تولید میزان کافی واکسن مورد نیاز برای این جمعیت گسترده مورد استفاده قرار بگیرد علاوه بر زمانبر بودن نیاز به آزمایشگاه‌هایی با سطح ایمنی بسیار بالا به تعداد زیاد خواهد داشت. بنابراین محققان باید از شیوه‌های تازه‌تری برای تولید واکسن مؤثر در برابر این ویروس در بازه زمانی کوتاه استفاده کنند.

پروتئین‌ها سیستم ایمنی را هوشیار می‌کنند

بر اساس اطلاعات منتشر شده در حال حاضر شرکت‌های داروسازی متعددی در حال تحقیق و بررسی هستند. از میان آنها یکی از شرکت‌های دارویی در ایالات متحده در حال بررسی واکسن جدیدی علیه این ویروس است. این گروه از محققان با شناسایی بخش‌های مهم تحریک‌کننده سیستم ایمنی یا به اصطلاح بخش‌های ایمونوژن ویروس با روش‌های جدید بیوانفورماتیک، الگوی ژنتیکی آن را در ژنوم ویروس شناسایی کرده و ژن مسؤول آن را به صورت مصنوعی به باکتری‌های آزمایشگاهی منتقل می‌کنند.

از آنجا که کشت باکتری‌ها و تکثیرشان در آزمایشگاه به مراتب ساده‌تر و بی‌خطرتر از کشت ویروس‌های بیماری‌زاست، می‌توان با سرعت بیشتری پروتئین حاصل از ژن مورد نظر را تخلیص و برای تولید واکسن استفاده کرد. با این روش با صرف چند ساعت می‌توان طراحی را انجام داد و در چند ماه می‌توان حجم مورد نیاز از پروتئین ایمنی‌زا را تولید کرد. این واکسن از نیمه بهمن وارد مراحل بررسی در مدل حیوانی شده است و محققان امیدوارند که در ابتدای تابستان آماده بررسی‌های بالینی شود که باز هم زمانی طولانی برای مقابله با این موج خروشان بیماری است.

نامه‌ای به سلول‌ها برای تحریک ایمنی

گروهی دیگر از محققان دانشگاه کمبریج و مرکز ملی آلرژی و بیماری‌های عفونی ایالات متحده و یک شرکت داروسازی نیز در حال توسعه واکسنی بر پایه آراِن‌اِی پیام‌رسان (messenger RNA) هستند که بدن را وارد فرآیند تولید پروتئین‌های واکسنی می‌کند.

آراِن‌اِی پیام‌رسان، مولکول‌های حد واسطی هستند که پس از نسخه‌برداری از روی مولکول دی‌اِن‌اِی دستور ساخت پروتئین را به ماشین‌های سلولی می‌دهند. بنابراین اگر مولکول پیام‌رسان حدواسط، حامل نسخه ژنی پروتئین‌های ویروسی باشد می‌تواند به ماشین سلولی سلول‌های بدن دستور ساخت پروتئین‌های ویروسی را بدهد. این پروتئین‌ها به تنهایی ویژگی بیماری‌زایی را نخواهند داشت اما می‌تواند با تحریک سیستم ایمنی بدن آن را برای مواجهه با ویروس واقعی آماده کند. این روش به دلیل این که مرحله تولید پروتئین را از مراحل ساخت واکسن حذف می‌کند هم از لحاظ اقتصادی و هم از لحاظ زمانی بسیار به‌صرفه‌تر خواهد بود.

در واقع در این تحقیقات پژوهشگران بیش از آن که فقط به فکر تولید واکسن کرونای جدید باشند به فکر توسعه روشی نوین برای تولید سریع واکسن‌های مؤثر برای همه‌گیری‌های ناگهانی در آینده هستند. مسؤول این طرح اعلام کرده است که این واکسن طی چند ماه آینده آماده بررسی‌های بالینی خواهد بود.

 گیراندازی ویروس در کلاف پروتئینی

گروهی دیگر از محققان با توجه به ساختار سه‌بُعدی پروتئین‌های سطحی ویروس کرونای جدید که 30 بهمن 98 در نشریه معتبر ساینس (Science) منتشر شد به نکته‌ جدیدی پی بردند. پروتئین‌های سطحی مهم‌ترین ابزار بیماری‌زایی ویروس‌ها هستند و ویروس‌ها با اتصال این زائده‌های سطحی به گیرنده‌های سطح سلول میزبان وارد آن سلول می‌شوند. در خصوص کرونای جدید این پروتئین در هنگام اتصال، تغییری در ساختار خود ایجاد می‌کند.

محققان دانشگاه کوئینزلند استرالیا می‌خواهند از همین ویژگی برای تولید واکسن علیه این ویروس بیماری‌زا استفاده کنند. این گروه از یک‌سال پیش بر توسعه واکسن‌های کلاف‌های پروتئینی در برابر بیماری‌های گوناگون متمرکز شده بودند. هدف این گروه از واکسن‌ها تولید پروتئین‌هایی است که با اتصال به پروتئینی که هدف قرار داده شده، ساختار آن را تغییر داده و عملکرد آن را غیرفعال می‌کنند. در مورد ویروس کرونای جدید این گروه تحقیقاتی در نظر دارد با تولید پروتئین‌هایی که به پروتئین‌های سطحی ویروس متصل می‌شود، مانع تغییر شکل آن برای اتصال ویروس به سلول و بیماری‌زایی‌اش ‌شود، کلاف پروتئینی ایجاد شده به سرعت سیستم ایمنی را برای ترشح آنتی‌بادی تحریک کرده و به این ترتیب ویروس را منهدم خواهد کرد.

از آنجا که سازوکار اصلی این واکسن‌های کلاف پروتئینی مشابه هم است، طراحی و تولید اولیه آن در چند روز امکان‌پذیر بوده و در ماه‌های آتی آماده بررسی بالینی خواهد بود. هرچند ورود هر واکسن جدیدی به بازار به صورت انبوه چند سال زمان برای تأیید نیاز خواهد داشت اما به دلیل بحران به وجود آمده تلاش شده تا مسیر تولید واکسن با سرعت بیشتری پیش برود. با این وجود به گفته دکتر مونرو، هدایتگر این طرح تحقیقاتی، همچنان ورود هر واکسنی به بازار حداقل یک‌سال زمان خواهد برد. وی توضیح می‌دهد: «گرچه حتی این زمان هم از نظر کسانی که در معرض این شیوع گسترده هستند قابل قبول نیست، اما با تمام توان در تلاشیم مدت ارائه واکسن را کاهش دهیم.»

تزریق سرباز  آماده به بدن

حتی اگر واکسن‌ها مراحل بررسی را با موفقیت بگذرانند و به دلیل شرایط بحرانی بدون روال قانونی معمول مجوز ورود به بازار را دریافت کنند، باید به این موضوع توجه داشته باشیم که پس از تزریق واکسن تا تحریک کامل سیستم ایمنی بدن یک هفته زمان نیاز خواهد بود.

بنابراین در شرایط بحرانی شاید توسعه واکسن در کاهش سریع بیماری چندان مؤثر نباشد. تجربه محققان در همه‌گیری‌های گذشته نظیر سارس، ابولا و مِرس نشان داده است استفاده از آنتی‌بادی‌های تولید شده علیه ویروس در بدن بیماران بهبود یافته علاوه بر اثر پیشگیری می‌تواند به تسریع روند بهبودی بیماران نیز کمک کند. در حقیقت این آنتی‌بادی‌ها مانند سربازانی هستند که پیش از این برای مبارزه با دشمن ویژه خود مجهز شده‌اند و بدون فوت وقت به جنگ دشمن خواهند رفت.

به همین جهت گروهی از محققان برای مقابله با کرونای جدید نیز به فکر استفاده از آنتی‌بادی‌های تولید شده علیه ویروس افتادند. از آنجا که استخراج آنتی‌بادی از سرم خون بیماران بهبود یافته سخت، هزینه‌بر و ناکافی خواهد بود، یکی از شرکت‌های داروسازی با استفاده از موش‌های آزمایشگاهی ویژه‌ای که قادر به تولید آنتی‌بادی‌های کامل انسانی در بدن خود هستند، در حال توسعه آنتی‌بادی‌های انسانی برای مقابله با این ویروس هستند. این گروه تحقیقاتی به محض این که بتوانند مراحل تولید را با موفقیت طی کنند به سرعت وارد مرحله بررسی کارایی آنتی‌بادی‌های تولیدی در مواجهه با ویروس در حیوان مدل و بیماران خواهند شد. با وجود سهولت بیشتر، تولید این حجم از سرم خون موش که بتواند برای جمعیت گسترده مواجه شده با کرونا کفایت کند، چندان آسان نخواهد بود.