طرحواره درمانی چیست؛ نگاهی طرحواره‌های محرومیت هیجانی، رهاشدگی و استحقاق

دوات آنلاین-اغراق نیست اگر بگوییم طرحواره درمانی درونی‌ترین متد روانشناسی است. طرحواره باورهایی است که از ارتباط احساسی و عاطفی ما، با دیگر افراد زندگی ما و عزیزانمان در کودکی تشکیل می شود. این باورهای عمیق نحوه نگرش ما به دنیا را تعیین می‌کند. ما به وسیله این باورها است که توانایی ها و استعداد خود، جهان هستی، دیگران و ارتباط با آنها را درک و تفسیر می‌کنیم.

در یک نگاه کلی به این تعاریف و با کمی تامل به آسانی درمی‌یابیم که تمام زندگی یک فرد به واسطه همین باورها و ارتباطات عاطفی و همچنین تربیت دوران کودکی خود رقم می‌خورد. اما این ارتباطات اگر برنامه ریزی نشده باشند و تفکری در باره آنها صورت نگرفته باشد سرنوشت کودک را عوض می‌کند.

طرح واره درمانی نخستین بار توسط جفری یانگ، ابداع شد که برای درمان اختلال های شخصیتی و ... به کار برده می شود.

طرحواره ها صداهای پدر و مادر کودک هستند

طرحواره ها نتیجه گفت و گوی پدر و مادر با کودکانشان است که به تدریج به صورت نظام مند در ذهن او جا خوش می کند. اما اگر به صورت ناکارآمد و اشتباه باشد بر زندگی فرد مسلط می‌شود، خسارت های جبران ناپذیری خواهد داشت.

عوامل شکل‌گیری طرحواره های اشتباه

نیازمند به دلبستگی مطمئن

همیشه پاسخگو و در دسترس بودن، فهمیدن، نوازش، بوسه، همدردی،  در آغوش کشیدن، ثبات، درک کردن، توجه کردن، تکیه گاه بودن و ... همگی از رکن‌های اساسی این نیاز است. برآورده نکردن این نیازها و همچنین افراط در آن ها موجب می شود زمینه برای تشکیل اضطراب و استرس و همچنین جدایی و طرح واره های اشتباه و ناسازگار اولیه ایجاد شود.

برآورده شدن نیاز دلبستگی ایمن در طرحواره درمانی از اهمیت بالایی برخوردار است. اشخاصی که در دوره کودکی خاطرات بد رفتاری و تهدید و ... را تجربه کردند بسیار آسیب دیدند. این اشخاص همواره فکر می‌کنند اتفاق بدی خواهد افتاد و از سمت اطرافیان صدمه خواهند دید.

خودمختاری

نیاز به خودمختاری زمینه ساخت هویت و کفایت هر فرد است که باعث ایجاد اعتماد و عزت نفس، قدرت حل مسئله، تصمیم‌گیری، خودکارآمدی و انتخاب در فرد می شود. کودکان باید از همان کودکی یاد بگیرند که اگر انتخاب آن‌ها اشتباه باشد می‌توانند دوباره انتخاب کنند. ناراحتی خود را قبول کرده و سعی در جبران آن کنند بی آنکه اندکی اعتماد به نفس و عزت نفس آن ها خدشه دار شود.

افرادی که نیاز خود مختاری آن ها برآورده و اغنا می‌شود هویت جنسی دارند. یعنی دختر و پسر بودن خود را می‌پذیرند و به آن افتخار می کنند. اگر این نیاز اغنا نشود همواره سبب وابستگی شخص به اطرافیان می شود.

ابراز احساسات به شیوه درست

برآورده کردن این نیاز کودک سبب می شود تا کودک احساس خود را به صورت صادقانه ابراز کند و از حق و حقوق خود دفاع نماید. برای خودش چارچوب اخلاقی و رفتاری داشته باشد و فردی جراتمند و شجاع شود. ارضا نشدن این نیاز باعث ایجاد طرحواره های ناسازگار در شخص می شود.

برای این امر کودک باید یاد بگیرد تا به دیگران احترام بگذارد و وقتی خواسته‌های او انجام نشد رابطه را ترک نکند و با احساسات خود آشنایی کامل داشته باشد. اگر این نیاز برآورده نشود کودک برای یافتن امنیت از یک رابطه به رابطه دیگر به صورت عجولانه پناه می‌برد و این شاخه به آن شاخه شدن و بی ثباتی نیز در آینده و بزرگسالی او نیز ممکن است تکرار شود.

طرحواره درمانی هیجانی

من فرد دوست داشتی نیستم و هیچ کسی مرا دوست ندارد. این باور زمینه و زیر ساخت طرحواره هیجانی است . وقتی شخصی در کودکی محبت و همدلی والدین و حمایت آنها را احساس نکند دچار این طرحواره می شود که ابعاد مختلفی دارد. با تشکیل این طرح واره ها در فرد سبب می شود که او کل دنیا، ارتباطات، رفتار دیگران و ... را بر پایه آنها درک و تفسیر می کنند.

طرحواره محرومیت هیجانی

اغلب در ادامه طرحواره محرومیت هیجانی، طرح واره دیگری به اسم طرحواره باز داری هیجانی و یا محرومیت هیجانی قرار می گیرد. این افراد بر این باور معتقد هستند که نباید احساسات و خواسته های خود را بیان کنند. بلکه دیگران با رفتار و نگاه آنها باید متوجه این نیاز ها شوند. این افراد از ابرازاحساسات خود امتناع می کنند. یاد گیری آموزش های مهارت زندگی در اینجا است که نقش ویژه خود را نشان می دهد.

طرحواره رها شدگی

کسانی که در طرحواره طرد شدن و رها شدگی قرار دارند هر لحظه می ترسند که نکند افرادی که آنها را دوست دارند ترکشان کند و هراس دارند که نکند آنها را از دست بدهند و در نهایت به تنهایی پناه برده و در زندگی رها شوند.

تنهایی همیشه این افراد را تهدید می کند این اشخاص دائما نگران هستند و از ایجاد صمیمیت با دیگران می ترسند و در عین حال به طور ناخودآگاه تمام سعی خود را به کار می گیرند تا تنها نمانند. در مقابل این طرحواره، طرحواره وابستگی وجود دارد.

طرحواره استحقاق

افرادی که به طرحواره استحقاق دچار هستند تصور می کنند فردی خاص و منحصر به فرد هستند. به زبان عامیانه فکر می کنند از دماغ فیل افتاده اند. این افراد خود را کامل و بی عیب و نقص و در عین حال دانا می دانند. از موضع بالا به سایرین نگاه می کنند و خود را برتر می دانند. برای آنها شکست معنا  و مفهومی ندارد. این افراد بی صبر و کم تحمل و نا شکیب می باشند و در صورتی که خواسته آنها تحقق پیدا نکند خیلی زیاد عصبانی می شوند.

سایر طرحواره‌ها

اغلب طرح واره های طرد شدگی یا همان طرحواره رها شدگی و طرحواره محرومیت هیجانی یا طرحواره بازدارنده هیجانی  موجب فعال ماندن ایثار و اطاعت فرد می شود. علاوه بر طرحواره هایی که ذکر شد طرح های دیگری نیز وجود دارد از جمله: طرحواره بدبینی یا طرح واره منفی گرایی، طرحواره خود انضباطی ناکافی، طرح واره جلب توجه، طرحواره گرفتار، طرح واره بیگانگی، طرح واره بی اعتمادی و بی اطمینانی، طرحواره ایثار، طرحواره اطاعت و ...