تاریخچه استخراج نفت در خاورمیانه

دوات آنلاین-روز ٥ خرداد ١٢٨٧ خورشیدی (٢٦ می‌١٩٠٨ میلادی) نخستین چاه نفت خاورمیانه که ‏بعدها نام «چاه شماره یک» بر آن گذاشته شد در مسجد سلیمان به نفت رسید. این کشف نگاه امپراتوری بریتانیا را بیش از ‏پیش متوجه ایران کرد و این میان تاجر انگلیسی ویلیام ناکس دارسی، به نوعی نقش پل را برای ورود کشور متبوع خود به ‏عرصه صنعت نفت ایران بازی کرد. درواقع دارسی ضمن کسب سود شخصی، منافع پادشاهی بریتانیا را نیز در بهره‌گیری ‏از خوان گسترده‌ای که به واسطه این کشف جدید در خاورمیانه پهن شده بود لحاظ داشت، اما این‌که پای او چگونه به ایران ‏باز شد خود داستانی جدا و مفصل دارد.‏

ویلیام ناکس دارسی خوش شانس

در زندگی‌نامه دارسی چنین آمده است که او پس از مهاجرت خانواده‌اش به استرالیا، تحصیلات خود را در رشته حقوق به پایان ‏برد و قصد داشت وارد حرفه پدر خود یعنی وکالت شود، اما ازدواج با دختر یک مهندس معدن زندگی‌اش را به کلی دگرگون ‏کرد. دارسی پس از ازدواج به کشف معدن علاقه‌مند شد و این علاقه سرمایه‌گذاری او در یک معدن سنگ آهن را پی داشت. ‏از خوش‌شانسی داماد جوان، معدن سنگ آهن فوق در برخی لایه‌ها به رگه‌های طلا رسید و دارسی که سهامدار عمده معدن ‏سنگ‌آهن بود، طی مدتی کوتاه به سودی عظیم دست یافت. او پس از فروش سهام خود با ثروتی هنگفت به ‏انگلستان بازگشت و این درحالی بود که ٣٣‌سال بیشتر نداشت. در‌سال ١٩٠٠ میلادی بود که ویلیام ناکس دارسی متوجه ‏خاورمیانه و جالب‌‌ترین کشور منطقه یعنی ایران شد. تب کشف نفت در جهان بالا گرفته بود و دارسی که اینک ٥٠ سالگی را ‏پشت سر می‌گذاشت تصمیم گرفته بود شانس خود را در سرزمین پارس آزمایش کند.    ‏

کشف امید در عمق ٦٠٠ متری زمین

عاقبت قرارداد اکتشاف در‌سال ١٩٠٠ میلادی بین آنتوان کتابچی‌خان رئیس ارمنی گمرکات - در زمان حکومت مظفرالدین ‏شاه قاجار - و ویلیام ناکس دارسی امضا شد، با این قید که در صورت کشف نفت به مدت ٦٠‌سال امتیاز استخراج در اختیار ‏دارسی بوده و او سالانه ١٦‌درصد از سود شرکت را به حساب دولت ایران واریز کند. دارسی تا‌سال ١٩٠٣ میلادی چیزی ‏در حدود ٥٠٠‌هزار پوند در ایران سرمایه‌گذاری کرده بود بدون این‌که حتی یک قطره نفت به دست بیاورد. با ته کشیدن ‏منابع، او شرکت نفت برمه را نیز در منافع این اکتشاف سهیم کرد و بالاخره ٨‌سال پس از امضای قرارداد و درحالی‌که ‏دارسی ورشکست شده و عملیات می‌رفت که برای همیشه متوقف شود، چاه حفر شده در مسجد سلیمان در عمق ٦٠٠ متری ‏به نفت رسید تا عصر نفت در خاورمیانه از ایران آغاز شود. پس از این کشف، دارسی با تأسیس شرکت نفت ایران و ‏انگلیس که بعدها نام بریتیش پترولیوم به خود گرفت، عملیات استخراج را به شکلی جدی آغاز کرد

منبع: شهروند