ریشه آزار خیابانی زنان چیست؟

دوات آنلاین-آزار خیابانی و ایجاد مزاحمت برای بانوان موضوع تازه‌ای نیست اما هرگز نمی‌توان به سادگی از کنار این معضل اجتماعی رد شد بلکه باید آن را ریشه‌یابی کرد و فهمید چرا برخی به خود اجازه می‌دهند در خیابان برای دیگران مزاحمت ایجاد کنند. آرمان در این رابطه با منوچهر ثابتی، تحلیل‌‌گر اجتماعی گفت‌وگو کرده است که می‌خوانید:

• علت مزاحمت‌های خیابانی که به تعبیر تحلیل‌گران مسائل جامعه نوعی خشونت علیه زنان است را چگونه تحلیل می‌کنید؟

مساله مزاحمت‌های خیابانی یک بحث جهانی است. از این جهت نمی‌شود گفت که فقط در جامعه ما یا در بعضی از جوامع وجود دارد. منتها در کشورهای مختلف به شکل‌های گوناگون وجود دارد. شاید در بعضی جوامع شیوع آن بیشتر است که آن هم مربوط به ساختار و فرهنگ جامعه آنها می‌شود. در این مزاحمت‌ها که رنگ و بوی جنسی دارند بیشتر حملات کلامی مشاهده می‌شود. آمار دقیقی نمی‌توان ارائه داد اما اکثرا مزاحمت‌ها از جنس مذکر به سمت جنس مونث ایراد می‌شود. و این بیشتر با گروه‌های سنی مختلف ارتباط دارد.

یعنی هر چقدر که سن جوان‌تر باشد این مدل مزاحمت‌ها بیشتر می‌شود و هر چه سن بالاتر باشد برعکس. البته این موضوع هم بستگی به ساختار جوامع دارد. شاید به این دلیل باشد که ارتباط سالم بین دو جنس محدودیت‌های زیادی دارد و این محدودیت‌ها باعث تشدید این رفتارها می‌شود. این ارتباط هر چقدر کمتر باشد مخصوصا در اماکن عمومی مانند کوچه و خیابان بیشتر خودش را نشان می‌دهد. منتها این موضوع نیاز به پژوهش عمیق‌تری دارد و ما براساس یک سری شواهد ظاهر این را تحلیل می‌کنیم.اگر توجه کنیم این مزاحمت‌ها در شهرهای کوچک که اعضای جامعه همدیگر را می‌شناسند در مقایسه با کلانشهرها کمتر اتفاق می‌افتد. از سوی دیگر این مزاحمت‌ها در محیط‌های مختلفی اتفاق می‌افتد. از کوچه و خیابان گرفته تا اتوبوس و مترو.

• تحلیل شما از تفاوت مکانی این مزاحمت چگونه است؟ به نظر شما چه المان‌هایی در این محیط‌ها تاثیرگذار هستند؟

درست است. در شهرهای بزرگ آنجا که ازدحام و شلوغی وجود دارد و افراد احساس گمنامی می‌کنند. شهرهای بزرگ در ارتباط با آسیب‌های اجتماعی گمنام هستند. به‌دلیل این تکثر جمعیتی که وجود دارد ناشناخته می‌ماندد. چون احساس گمنامی می‌کنند و شناخته نمی‌شوند احساس آزادی هم می‌کنند. اینکه کسی کاری به کار آنها ندارد. در نتیجه باعث بروز این این رفتارهای نابهنجار می‌شود. هر چقدر جامعه کوچک‌تر می‌شود روابط چهره‌به‌چهره افراد بیشتر می‌شود، ارتباطات تنگاتنگ است، افراد شناخته‌تر می‌شوند برای همدیگر. در نتیجه این شناسایی به خودکنترلی منجر می‌شود. اما در جاهای شلوغ مانند پارک‌های بزرگ، جلوی در سینماها، ایستگاه‌های مترو و اتوبوس افراد گمنام هستند و این رهایی در گمنامی باعث خلق این ناهنجاری‌های اجتماعی می‌شود.

• پیامدهای اجتماعی این آزارها و آسیب‌های از این دست چیست؟

مزاحمت خیابانی در واقع صورتی از خشونت است که از طرف مردان غریبه بر زنان اعمال می‌شود. مزاحمت خیابانی با ناامن کردن فضای عمومی مانع دسترسی زنان به این فضا می‌شود و تحرک زنان را محدود می‌کند و از این رو نوعی تقابل با حضور اجتماعی زنان است. آزار و مزاحمت خیابانی تهدیدی است که همیشه زنان را در اضطراب و ترس نگه می‌دارد و باعث تخریب اعتماد به نفس آنان می‌شود.

همچنین باعث می‌شود در بعضی خانواده‌ها، زنان به عنوان موجودات ناتوان و نیازمند مراقبت در نظر گرفته شوند و از تردد آنان به تنهایی ممانعت شود و یا نیازمند همراه شمرده شوند تا مورد مزاحمت قرار نگیرند؛ در واقع چنین نگاهی زنان را از بسیاری فعالیت‌های اجتماعی باز می‌دارد. روی این موضوع عوامل دیگری می‌توانند تاثیرگذارباشند. قبول کنیم که در جامعه ما تکثر خرده‌فرهنگ‌ها زیاد است.

ما یک جامعه قومی هستیم که در آن خرده‌فرهنگ‌های قومی وجود دارند. هر چقدر که جوامع توسعه پیدا می‌کنند به تبع آن گروه‌های اجتماعی هم بیشتر می‌شوند. در چنین جوامعی که چنین تکثری وجود دارد به تبع خرده‌فرهنگ‌ها هم بیشتر می‌شوند. در جامعه ما که ارزش‌های دینی بر آن حاکم است از یک طرف فرهنگ‌پذیری و اجتماعی کردن بچه‌ها از این طرق آموزش داده می‌شود و از طرفی دیگر خود این بچه‌ها از طریق ارتباطات میان گروهی و بین فردی جامعه‌پذیری‌شان شکل می‌گیرد. اما نمی‌شود منکر شد که افراد ارتباطات میان گروهی‌شان کم شود.

در بسیاری از مواقع این ارتباطات بین گروهی است که تاثیر می‌گذارد. از طرفی دیگر خوراک فرهنگی مختلفی که از رسانه‌های گوناگون دریافت می‌‌شود ممکن است یک تعارض‌های به‌وجود بیاورد. برای مثال پیام‌هایی از این رسانه‌ها دریافت می‌شود که در جامعه ما ممنوع است. برای مثال فیلم‌ها و سریال و موسیقی‌هایی که یک آموزه‌هایی برای نسل جوان و نوجوان دارد به‌وجود می‌آورد. این پیام‌ها قطعا تاثیرگذار است. به هر حال جوان می‌خواهد یک ابراز احساساتی هم بکند. می‌خواهد یک ارتباطی به نحوی برقرار کند اما نمی‌شود و نمی‌تواند. در نتیجه ممکن است به این رفتارها روی بیاورند.

• به نظر می‌رسد این رفتارهای یک نمودی و نشانی از بیکاری جوانان و جوانان است. چه کاری برای مدیریت اوقات فراغت این قشر باید صورت بگیرد که تا اندازه‌ای آنها را از این فضا دور کند؟

نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که در جامعه ما اوقات فراغت سالم و متناسب با فرهنگ جامعه ما برای نسل جوان و نوجوان وجود ندارد. شما بیایید یک بررسی انجام بدید درباره اوقات فراغت مردم. ببینید اوقات فراغت جوانان و نوجوانان ما چطور می‌گذرد؟ آیا به موسیقی خاص سن خودشان گوش می‌کنند؟ فیلم‌های متناسب با سن خودشان نگاه می‌کنند؟‌آیا خوراک فرهنگی متناسب با جامعه خودشان دارند؟ رسانه‌های عمومی ما برای مثال تلویزیون را ببینید، مجله‌ها، روزنامه و کتاب‌ها را ببیند. آیا واقعا همه اینها توانسته‌‌اند خوراک مخاطبان‌ سنی مختلف خودشان را تولید کنند و در اختیارشان قرار دهند؟‌ آیا توانسته‌اند آنها را از نظر روحی و روانی ارضا کنند؟ اگر کانال‌های تعریف شده فرهنگی متناسب با ساختار فرهنگی جامعه وجود داشته باشد شاید میزان این مزاحمت‌ها کم و کمتر شود.

• چه راهکارهایی را جهت مقابله با آزارهای خیابانی و افزایش امنیت اجتماعی و روانی زنان پیشنهاد می‌کنید؟

راهکارهای این مساله در هماهنگی و همزمان با هم ممکن است به کنترل مزاحمت منجر شوند و در واقع یک راه حل خاص و واحد برای مساله وجود ندارد. اولین عامل، تحقق برابری جنسیتی در جامعه و حقوق برابر زنان و مردان است که این فرهنگ در پی آن ساخته شود که مرد و زن هر دو انسان هستند و هیچ کدام حق سروری و اعمال قدرت و تحقیر دیگری را ندارد.

دوم، نیاز به قوانین حمایتی است که مزاحمت و خشونت خیابانی علیه زنان جرم شناخته شود و قانون و پلیس با شخص مزاحم و نیز با اتومبیل‌هایی که برای زنان تولید مزاحمت می‌کنند برخورد کند.

سوم، تغییر نگاه جامعه به مساله مزاحمت است که به جای سرزنش قربانی و مقصر دانستن او، مزاحمت را یک تعدی به حقوق شهروندی زنان تلقی کنند.

چهارم، ضروری است زنان در مقابل مزاحمت سکوت نکنند و بدون احساس شرم و خجالت، با مزاحمت مقابله کنند و شخص مزاحم را با اعتراض خود متوجه عمل اشتباه خود نموده و راه را بر مزاحمت‌های بعدی ببندند. در واقع اگر مردان مزاحم بدانند که عمل آنها یک امر عادی یا یک حق مردانه نیست و اگر بدانند در صورت ارتکاب مزاحمت با واکنش‌های زنان و نیز حمایت اجتماعی از زنان مواجه می‌شوند، دیگر ادامه مزاحمت به آسانی گذشته نخواهد بود.