نقدی بر فیلم همه می‌دانند ساخته اصغر فرهادی/ قصه‌ای قدرتمند درباره روابط انسانی

دوات آنلاین-اصغر فرهادی، به عنوان مهم‌ترین استعداد کارگردانی دو دهه اخیر سینمای ایران، از سال‌ها قبل معمولاً به طرح معما در دل داستان علاقه مند بوده است؛ پرسش‌هایی که در دل قصه گنجانده می‌شدند و عموماً پاسخ‌های نه‌چندان صریح به آن‌ها، باعث شده بود عده‌ای از او با تعبیر کارگردان پایان‌های باز یاد کنند. این روایت معمایی اما در آخرین ساخته فرهادی شکلی جنایی به خود می‌گیرد و -تعمدا یا سهوا- از خط بیرون می‌زند.

«درباره الی» اثر ماندگار فرهادی، مشخصاً سرنوشت شخصیت «الی» را به تصویر می‌کشید، اما در نهایت تصویری از سرگذشت او ارائه نمی‌کرد. چنین رویکردی البته در یک اثر اجتماعی-اخلاقی خاص، که در آن زمان یک جهش بی‌نظیر برای سینمای ایران محسوب می‌شد، کاملاً معقول و جاافتاده به نظر می‌رسید تا مخاطب را با قضاوت درباره این فیلم به چالش بکشد. «جدایی» مخاطبش را بین همدلی با «نادر» یا «سیمین» معلق گذاشت و مشخص نکرد که فرزند خانواده بالاخره بین پدر و مادرش کدام یک را انتخاب کرد؟ از دیگر فیلم برنده اسکار فرهادی یعنی «فروشنده» می‌توان به عنوان زنگ خطر آثار فرهادی در زمینه طرح معماهای غافلگیرکننده برای مخاطب یاد کرد. فرهادی در این اثر به شیوه‌ای نامعمول تا اواسط فیلم اجازه نداد حتی سن فرد متعرض فاش شود. این سؤال بزرگ که چرا هیچ کارت شناسایی یا سندی حاکی از سن‌وسال شخصیت متعرض در خودرو یا کیف پولش وجود نداشت، ظاهراً پاسخی جز این نداشت که کارگردان درصدد غافلگیر کردن مخاطب بوده است.

«همه می‌دانند» اثری استوار در کلاس اروپایی است که به لحاظ اجرا ویژگی‌های منحصربه‌فردی دارد. اما حضور چند مرحله‌ای یک کارآگاه بازنشسته در این فیلم باعث شده ساخته جدید فرهادی در برخی سکانس‌ها به شکل ناموجهی به یک اثر جنایی و پلیسی تبدیل شود. تمام آن‌چه کارآگاه با تعمق فراوان و در بازسازی صحنه جرم فهمید، می‌توانست با ارتباط کلامی و همزبانی شخصیت های اصلی مشخص شود.

از سوی دیگر این فیلم دارای قصه‌ای قدرتمند در باب روابط انسانی و اجتماعی یک خانواده، با نظر به گذشته آن‌هاست  اما حضور شخصیت هایی مانند عروس، داماد و خواهر بزرگ تر خانواده کم رنگ و ناموجه به نظر می‌رسد و تأثیر مهمی در شخصیت‌پردازی نقش های اصلی ندارد؛ به طوری که حذف این افراد از قصه عملاً لطمه‌ای به خط کلی داستان و محتوای اصلی فیلم وارد نمی‌کند. در این زمینه به نظر می‌رسد تمایل فرهادی به پیچیده کردن وجه رازآلود قصه و وادار کردن مخاطب به تکاپو برای حدس زدن آدم‌ربا، تنها دلیل شلوغ کردن خانواده بوده؛ اتفاقی که به مضمون اصلی فیلم نامه لطمه زده و مخاطب را درگیر حدس‌های پرتعداد و بیهوده کرده است.

منبع: خراسان- محمد عنبرسوز