قلعه الموت؛ سفر به تاریخ

دوات آنلاین-"قلعه الموت" و "حسن صباح" نام‌هایی هستند که وقتی از آنها صحبت به‌میان می‌آید تاریخ و افسانه باهم تنیده می‌شود. قلعهٔ الموت یا دژ الموت(مقر حسن صباح) یکی از قلعه‌های تاریخی ایران است که در منطقه الموت قزوین، در شمال شرقی روستای گازرخان (قصر خان) قرار دارد. قلعه بر فراز صخره‌ای به بلندای ۲۱۶۳ متر از سطح دریا قرار دارد و گستره دژ 20 هزار متر مربع است اما معماری منحصر به فرد آن را باید با چشمان خود ببینید تا باور کنید که چنین قلعه‌ای چگونه برای مدت‌ها جزو تسخیرناپذیرترین قلعه‌ها بوده است.

اگر قصد دارید به این منطقه بروید، قبل از حرکت فاصله را با گوگل مپ و اپلیکیشن‌های راهیابی محاسبه و زمان را بررسی کنید. اگر می‌خواهید از مبداء تهران به این قلعه بروید باید به خاطر داشته باشید با احتساب زمان توقف و خرید میانه راه حدود 6 ساعت برای رسیدن به این قلعه زمان نیاز دارید و شاید این مسافت برای سفر یک روزه خیلی مناسب نباشد. ‌در عوض می‌توان دیدن قلعه الموت و تفریح در کنار "دریاچه اوان" را به عنوان برنامه دو روزه در نظر گرفت.(راهنمای سفر به دریاچه اوان را اینجا بخوانید).

بنایی عظیم در دل کوه

وارد محوطه قلعه الموت که می‌شوید، می‌بینید دل کوه را برای پایه ستون کنده‌اند و آجرها را به جای شکل مکعبی به طرزی منحصر به فرد مانند برش‌های کیک ساخته و در میان فاصله آجرها نیز به جای ملات بنایی از سرب مذاب استفاده کرده‌اند تا به زیبایی و استحکام بنا بیفزایند.

البته از آن عظمتی که به عنوان یک قلعه تسخیرناپذیر در ذهن دارید چیز زیادی باقی ‌نمانده یا هنوز از زیر خاک در نیامده است. اکتشافات در این قلعه از سال۱۳۸۰شروع شد و تا سال ۱۳۹۲ با ایجاد پایگاه میراث فرهنگی الموت ادامه داشت و قبل از آن به گفته راهنماهایی که در قلعه حضور دارند این مکان مورد دستبرد و تاراج قاچاقچیان و حفاری‌های غیر مجاز قرار گرفته است. با این وجود با کاوش‌های ناکافی آثار ارزنده‌ معماری به دست‌ آمده که از جمله آنها راه‌ها و پله‌های اصلی دسترسی به قلعه و اتاق‌های نگهبانی، کارگاه‌های صنعتی کوره‌ آجر، کاشی، آهنگری و شبکه‌ آب‌رسانی در بخش دامنه‌ قلعه است.

در این قلعه ساخت و سازهایی در دوره‌های مختلف تاریخی انجام شده. در بخش بالایی، شبکه‌ راه‌پله‌ی دوره‌ صفوی و دروازه‌  دوره‌ اسماعیلیه وجود دارد. همچنین تأسیسات نگهبانی و دیواره‌های استحکامات حکایت از هنر معماری و مهندسی نظامی این دژ دارد.

البته باید دقت داشت منطقه الموت یکی از مراکز مهم فرهنگی و تمدنی سرزمین ایران است که دست‌کم از چهار هزار سال پیش آثار تمدنی در آن وجود دارد اما مهم‌ترین و مشهورترین دوره‌ آن مربوط به  اسماعیلیه است که نزدیک به دو سده از سده‌ 5 تا ۷ هجری قمری، قلعه‌های بی‌شماری در این منطقه ساخته شد و مرکز آن قلعه الموت بود. بنابراین اگر می‌خواهید به قلعه حسن صباح بروید اشتباه به "میمون دژ" که آن هم از قلعه‌های حسن صباح است نروید. قلعه اصلی الموت است که در سال ۴۸۳ در زمان حسن صباح به‌عنوان مرکز فرمانروایی اسماعیلیان ایران انتخاب شد و هفت نفر از جانشینانش هم به مدت 200 سال در این قلعه فرمانروایی کردند و درزمان آخرین فرمانروای اسماعیلیان در ایران یا همان رکن‌الدین خورشاه، هلاکوخان مغول در سال ۶۵۴ این قلعه را محاصره و وادار به تسلیم کرد. هان زمان میمون دژ پس از جنگی سخت تسلیم شد.از این قلعه در دوره‌های مختلف تاریخی  به‌عنوان تبعیدگاه یا فراموش‌خانه استفاده می‌شد و در دوره قاجار نیز گردشگاه و جایی برای یافتن عتیقه توسط شاهزادگان قاجار بود. به‌عنوان مثال یکی از راهنمایان در این باره به ما گفت در زمان قاجار یکی از شاهزاده‌ها برای ساخت دو حمام قاجاری این بنای تاریخی را خراب و به اندازه این دو حمام از آنجا آجر استخراج کرد.

در مجموع قلعه الموت ارزش یک بار تماشای از نزدیک را دارد اما بدانید که مسیر آن بسیار باریک و پر پیچ و خم است و جاده چراغ ندارد.

گزارش:شاهد حلاج