مراکش چگونه خیابان‌هایش را برای زنان امن کرد؟

دوات آنلاین-یک نظرسنجی در مراکش، نشان داد 60 درصد از زنان ترجیح می‌دهند بعد از تاریک شدن هوا، خانه‌شان را ترک نکنند؛ با توجه به این آمار، ایمن‌سازی شهرها و وسایل نقلیه عمومی برای زنان آغاز شد.

فهیمه حسن‌میری: پیدا كردن زنان یا دختربچه‌ها و دختران نوجوانی كه تجربه‌ای از انواع آزار جنسی در خیابان نداشته باشند، كار ساده‌ای نیست. توجهات و تعریفات ناخواسته‌ جنسی، انواع عبارات توهین‌آمیز یا آمیخته با طنز درباره اندام زنان، تنه زدن، قرار گرفتن در معرض نمایش اندام جنس مخالف و بسیاری دیگر از اشكال آزار جنسی، مواردی هستند كه در كشورهای مختلف، امنیت عبور و مرور زنان را در خیابان‌ها تهدید می‌كنند و البته به ندرت، غیرقانونی اعلام شده‌اند و مجازات دارند.

اما در سال‌های اخیر، زنان نسبت به این تعرض‌ها ساكت نمانده‌اند، صدای اعتراضشان بلندتر شده و توجه مردم عادی و سیاستگذاران را برای منع آزارهای جنسی جلب كرده‌اند. نمونه‌هایی از این موارد را اينجا، اينجا و اينجابخوانید.

در عین حال، واحد زنان سازمان ملل هم در این زمینه اقداماتی را انجام داده؛ از جمله برنامه‌ریزی طرح‌هایی برای امن كردن شهرها. یكی از این طرح‌ها در مراكش به مرحله اجرا درآمده است؛ طرحی برای امنیت زنان در همه‌جای شهر، از تاكسی و اتوبوس گرفته تا پیاده‌روها و خیابان‌ها.

اهميت اين اقدام در مراکش اين است كه در اين كشور، علیرغم تعداد زیاد موارد خشونت علیه زنان در فضاهای عمومی، پیش نویس قانون خشونت علیه زنان هنوز تصویب نشده است. آخرین نظرسنجی ملی كه در سال 2009 در مراكش انجام شده بود، نشان می‌داد 62.8 درصد از زنانی كه در شهرها زندگی می‌كنند، نوعی خشونت و آزار جنسی را تجربه كرده‌اند، نظرسنجی محلی دیگری كه در سال 2015 در اين كشور انجام شد، نشان داد 67 درصد از زنان در طول 12 ماه قبل، چنین تجربه‌ای داشته‌اند، 60 درصد از زنان گفتند ترجیح می‌دهند بعد از تاریك شدن هوا، خانه‌شان را ترك نكنند و در این میان تنها 9 درصد زنان اعلام كردند كه آزار جنسی را كه در خیابان به آنها وارد شده، به پلیس گزارش كرده‌اند.

با توجه به اين آمارها، بخش زنان سازمان ملل، در سال 2014 یك ابتكار شهری با كمك مردم در مراكش راه انداخت كه طی آن شهرها را برای زنان به فضایی امن تبدیل كند. در این ابتكار، اشخاصی از تخصص‌های مختلف دعوت به كار شدند؛ از پلیس‌ها گرفته تا مسئولان حمل و نقل و كارشناسان رسانه. در چنین طرحی بنا بر این بود كه مشخص شود زنان در چه شرایطی احساس عدم امنیت دارند، مجرمان چه كسانی هستند و چه اقداماتی برای تامین امنیت زنان مفید است.

از آنجایی كه وسایل حمل و نقل عمومی و خیابان‌ها بیشترین مكان‌هایی بودند كه آزار جنسی در آنها گزارش شده بود، تلاش شد ایمن‌سازی از این فضاها شروع شود بنابراین یكی از اقدامات مهم و موثر، این بود كه رانندگان و مسئولان حمل و نقل را نسبت به آزارهای جنسی آشنا كنند و با كمك اتحادیه‌های كارگری و آموزش‌های لازم، رانندگان نسبت به انواع آزاری كه ممكن است در وسایل نقلیه علیه زنان اتفاق بیفتد و نوع برخوردی كه باید در چنین شرایطی داشته باشند، آشنا شوند.

«هجا نایما» یكی از معدود زنانی است كه در مراكش راننده تاكسی بوده. او درباره كلیشه‌های جنسیتی كه در طول كارش دیده، می‌گوید: «وقتی به عنوان راننده تاكسی كار می‌كردم، جمله‌های ضدزن و كلیشه‌آمیزی از سوی مردان همكارم می‌شنیدم. یكی از آنها می‌گفت برو خانه نان بپز و نهار درست كن. این كار برای زنان نیست.»

او مشتریان زیادی از بین زنان داشته كه ترجیح می‌داده‌اند به جای این كه سوار تاكسی مردان شوند، راننده زنی آنها را به مقصد برساند كه در آینه آنها را نگاه نمی‌كند، به آنها جملات كنایه‌آمیز نمی‌گوید و سر حرف را با آنها به هر بهانه‌ای باز نمی‌كند. نایما می‌گوید: «توانایی‌هایم را می‌دانستم و كارم را دوست داشتم اما درنهایت، فشارهای اجتماعی باعث شد از این شغل دست بكشم.» او امروز یك فعال در زمینه آگاهی‌رسانی برای امن كردن خیابان‌ها برای زنان است.

در سال 2015، بخش زنان سازمان ملل همچنین با یك شركت خصوصی اتوبوسرانی در مراكش وارد مذاكره شد تا طی یك همكاری مشترك، شبکه بزرگی از اتوبوس‌ها را در سراسر مراکش فراهم كرده و برای پیشگیری از خشونت جنسی، آموزش‌های یكپارچه‌ای به رانندگان بدهد. از آن زمان تاكنون 1520 راننده در این زمینه آموزش دیده‌اند كه در مواجهه با آزار جنسی علیه زنان در اتوبوس‌، ایستگاه اتوبوس و اطراف آن چه واكنشی داشته باشند.

«عبدالله لمبركی» یكی از این رانندگان اتوبوس است كه تحت این آموزش‌ها بوده و می‌گوید: «ما رانندگان اتوبوس به دلیل این كه مدام در شهر تردد داریم، در معرض مشاهده تعداد زیادی از آزارهایی هستیم كه در خیابان یا در وسایل نقلیه عمومی علیه زنان اتفاق می‌افتد. پیش از این، نمی‌دانستیم باید چه مواجهه‌ای با این موارد داشته باشیم، اما این دوره آموزشی به ما یاد داد چطور امنیت را در اتوبوس‌هایمان فراهم كنیم و در عین حال، وقتی آزار جنسی را در خیابان دیدیم چه كار كنیم و آن را به كجا گزارش دهیم. درواقع با این آموزش‌ها، اقداماتی برای محافظت از مسافران اتوبوس در برابر اعمال خشونت‌های مختلف انجام مي‌دهیم. این مسئولیت ما، به عنوان شهروندان و رانندگان، برای ایجاد یک فضای امن برای همه کاربران است.»

اما علاوه بر آموزش رانندگان، اقدام دیگری هم در مراكش برای كاهش آزار خیابانی علیه زنان راه افتاد و آن هم آموزش عمومی مردم از طریق رسانه‌های جمعی بود. محمد الکنور، روزنامه‌نگاری است که 25 سال است با تعدادی از رسانه‌های مهم مراكش کار می‌کند. او یکی از 27 روزنامه‌نگار محلی بود که درمورد نحوه بهبود نمایش زنان در رسانه‌ها، به عنوان بخشی از برنامه ایمن‌سازی شهر و فضای عمومی امن در مراکش، آموزش داد.

اين روزنامه‌نگار می‌گوید: «جلوگیری از آزار و اذیت جنسی زنان در عرصه‌های عمومی، به تغییر در ادراکات و دیدگاه‌های عمومی نیاز دارد، زیرا اغلب این تصور وجود دارد كه این خشونت‌های كلامی و جنسی در خیابان، بی‌اهمیت و معمولی است، این تصور هم از اینجا ناشی می‌شود كه زنان در رسانه‌ها به عنوان نمادهای سرگرمی نمایش داده می‌شوند و مردان خودشان را محق می‌دانند كه هر رفتاری دلشان می‌خواهد،‌ با آنها داشته باشند.»

اين فعال اجتماعي تاكید می‌كند: «مسئولیت ما این است که کلیشه‌های موجود در رسانه‌ها را متوقف و كمك كنیم زنان به حقوقشان برای تردد در شهر در طول شبانه‌روز دست پیدا كنند. زنان و دختران آزار و اذیت جنسی را در فضاهای عمومی تجربه می‌کنند: در خیابان‌ها، اتوبوس‌ها، تاکسی‌ها، ساحل، کافه‌ها و ... بنابراین، هر کس باید در تلاش برای کاهش این خشونت و ایمن ساختن فضاهای عمومی برای زنان تلاش کند تا آنها هم مثل مردان بتوانند از خدمات شهری بهره مند شوند.»

اما نتيجه اين تلاش همگاني چه بود؟ سال گذشته، اولین ارزیابی بعد از این آموزش‌ها در مراكش انجام شد و این نتیجه به دست آمد كه نگرش مردم نسبت به بی‌اهمیت بودن آزار خیابانی علیه زنان تغییر كرده، بسیاری از زنان، چگونگی حفاظت از خودشان را آموخته‌اند، درباره آزارهایی كه علیه آنها در خیابان انجام می‌شود حرف می‌زنند، به آزارگران تذكر می‌دهند و این آزارها را به پلیس گزارش می‌كنند.

یكی از زنان شركت‌كننده در این آموزش‌های تامین امنیت می‌گوید: «هیچکس تا به حال از من نپرسیده بود نگرانی من درمورد محله زندگی‌ام چیست.‌ این آموزش‌ها و حرف زدن به صورت گروهی از خشونت‌های خیابانی، به من احساس قدرت داده و فهمیده‌ام كه در این مورد تنها نیستم و چه كارهایی می‌توانم انجام دهم. حالا با خیال راحت‌تری می‌توانم به خیابان قدم بگذارم و بدانم كسانی هستند كه براي ايستادگي در برابر این آزارها به من كمك می‌كنند.»