عروس‌های عروسک به دست

دوات آنلاین-به کودکان خود نگاه می‌کند و به آینده‌ای که در انتظار آنهاست فکر می‌کند، به خاطر اعتیاد همسرش تقاضای طلاق کرده، می‌گوید: 12 سالم بود که ازدواج کردم، نه آن موقع که مرا عقد کردند، احساس خوشبختی می‌کردم نه حالا!

هر از گاهی چادر را روی سرش جابه‌جا می‌کند، با چشمان خسته‌اش به کودکان خود نگاه می‌کند و به آینده‌ای که در انتظار آنهاست فکر می‌کند، به نظر 40 ساله به نظر می‌رسد، اما 25 سال بیشتر ندارد، پس از گذشت 12 سال زندگی‌اش به بن‌بست رسیده و به خاطر اعتیاد همسرش تقاضای طلاق کرده است، دست کودک خردسالش را دستش می‌گیرد و می‌گوید، 12 سالم بود که ازدواج کردم، نه آن موقع که مرا عقد کردند، احساس خوشبختی می‌کردم نه حالا که بیشتر از 13 سال از ازدواجم می‌گذرد!

این تنها نمونه و خلاصه‌ای از زندگی برخی کودکانی است که کودکی نکرده ازدواج می‌کنند، ازدواجی که شاید اگر در زمان خود رخ می‌داد، می‌توانست به بهترین خاطره زندگی آنها تبدیل شود، اما آنها نه تنها شیرینی از آنها نبرده‌اند بلکه این اتفاق بزرگ در هیاهوی کودکی آنها گم شده است.

داستان کنایه‌آمیزی است، وقتی که شادی دختر بچه‌ای در کنار مردی بزرگ که اصلا تعریفی برای او ندارد، تباه می‌شود، مردی که دخترک نمی‌داند، کیست، پدر، شوهر یا مردی غریبه، او فقط این را می‌داند که لباس سفیدی که امروز به تن دارد مناسب سن او نیست، لباس سفید عروسی که شاید آرزوی هرکسی باشد، برای دخترک زشت و زننده است یا شاید هم شبیه بازی‌هایی است که پیش از این با همسالانش می‌کرد و برایش صرفا یک بازی بود.

آنچه مسلم است، اگر ازدواج در زمان مناسب خود رخ دهد، به عنوان یک پدیده فرخنده نقطه عطف بلوغ خواهد بود، اما وقتی که در موعد مقرر خود اتفاق نیفتد، عوارض ناگواری را به دنبال خواهد داشت.

براساس تعریف کنوانسیون حقوق کودک، افراد کمتر از 18 سال، کودک محسوب می‌شوند، با این حال متأسفانه هنوز بسیاری از افراد در جامعه ما بلوغ جسمی را تنها ملاک ازدواج قلمداد کرده و توجهی به بلوغ فکری و اجتماعی نداشته و اصلا برای آنها مهم نیست که شخص توانایی ازدواج دارد یا نه.

اینگونه ازدواج‌ها که معمولا ازدواج زودرس نامیده می‌شود، قبل از سن بلوغ دختر بچه‌ها رخ داده و اغلب در سنین زیر 14 سال انجام می‌شود، در اینگونه موارد طبق عادت‌ها و پندارهای غلط دختری خردسال به عقد یک مرد بزرگسال درمی‌آید.

 به عقیده کارشناسان اینگونه ازدواج‌ها گذشته از مشکلات جسمی و ناراحتی‌هایی که در روابط زناشویی به‌ وجود می‌آورد، مشکلات روحی عدیده‌ای برای کودکان و نوجوانان را موجب می‌شود که ممکن است حتی منجر به خودکشی و فرار از منزل نیز شود، یا در بهترین حالت دختر زندگی‌اش را در افسردگی ادامه دهد.

متأسفانه در برخی از موارد این ازدواج‌ها به ثبت قانونی نیز نرسیده و فقط توسط روحانی محل صیغه عقد جاری می‌شود، که این موضوع حتی تبعات منفی‌تری نیز دارد چرا که در حالت زندگی کردن به صورت زن صیغه‌ای در نهایت زن با کوچک‌ترین اعتراضی از خانه اخراج می‌شود.

در برخی از موارد از این نوع ازدواج‌ها حتی عروس با عروسک به خانه بخت می‌آید و حتی الفبای ازدواج و زناشویی را نمی‌داند.

تلخی این نوع ازدواج‌ها که هنوز در برخی شهرها و مناطق وجود دارد، علاوه بر باور عمومی موجب نگرانی مسؤولان نیز شده است، به اندازه‌ای است که نه فقط باور عمومی جامعه را به‌ خود معطوف کرده بلکه نگرانی مسئولان را نیز برانگیخته است.

 این نگرانی تا جایی ادامه داشت که ماهرخ بلوری مدیرکل امور بانوان و خانواده استانداری زنجان ضمن درخواست از دستگاه‌های ذیربط در زمینه آگاه‌سازی ازدواج آماری تکان دهنده از این نوع ازدواج‌ها ارائه کرد.

بی‏‌شک فقر فرهنگی، پایبندی به اصول و رعایت سن قدیمی و سنتی توسط برخی خانواده‌‏ها موجب شده که دختران و پسران کم‌سن و سال حتی نوجوان خود را گرفتار معضلات متعدد ناشی از ازدواج زودهنگام کنند، موضوعی که  تبعات منفی و آسیب‌‏های اجتماعی زیادی را در آینده بر آنها تحمیل خواهد کرد.

اما طبق ماده 1041 قانون مدنی ناظر به سن قانونی برای ازدواج است که از سال 1313 تا به حال چندین مرتبه اصلاح شده و در آخرین اصلاحی که در سال 1379 از سوی مجلس شورای اسلامی صورت گرفته و در سال 1381 از سوی مجمع تشخیص مصلحت نظام تصویب و نهایی شده چنین مقرر شده است: «عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به سن 13 سال تمام شمسی و پسر قبل از رسیدن به سن 15 سال تمام شمسی منوط به اذن ولی به شرط رعایت مصلحت با تشخیص دادگاه صالح است.

با عنایت به مفاد ماده یاد شده، اگر دختران و پسران قبل از رسیدن به سن قانونی مورد نظر، بخواهند ازدواج کنند، حتی اگر به بلوغ هم رسیده باشند، علاوه بر اذن پدر باید از سوی دادگاه نیز مصلحت این ازدواج مورد تأیید قرار گیرد تا بتوانند ازدواجشان را در دفاتر رسمی به ثبت رسانده و از مزایای آن استفاده کنند.

بدون تشخیص مصلحت از سوی دادگاه ازدواجشان ممنوع است، هر چند ولیّ آنان اذن داده باشد.

از طرفی با توجه به اینکه امروزه شناسنامه افراد زیر 15 سال اصلا برگه ثبت نام زوج یا زوجه ندارد اما خانواده‌ها با تلاش بسیار شناسنامه فرزندان زیر15 سال خود را تعویض می‌کنند تا بالاخره بتوانند این ازدواج را ثبت کنند!

و پس از وقوع طلاق نیز همین خانواده‌ها هستند که با تلاش بسیار می‌خواهند، ازدواج قبلی فرزندشان که هنوز به دوره جوانی نرسیده است را از شناسنامه کودک پاک کنند!

مسؤول سلامت روان معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی استان زنجان در این باره می‌گوید: همسر بودن برای دختران کوچک مشکلات بسیاری دارد، اما در برخی از مناطق طبق آداب و رسوم حاکم بر خانواده‌ها یا ناآگاهی والدین و برخی عوامل خارجی از جمله نبود شرایط تحصیل، فقر فرهنگی و اقتصادی شرایطی را فراهم می‌سازد که کودکان مجبور به ازدواج می‌شوند.

شهره نصر به تبعات ناشی از ازدواج در سنین پایین اشاره کرده و می‌گوید: چون اینها از نظر جسمی و روانی و فیزیولوژیکی آماده ازدواج نبوده و هنوز خود را پیدا نکرده‌اند از همین رو وقتی مسؤولیتی نیز از قبل ازدواج به آنها تحمیل می‌شود در تربیت فرزند خود ناتوان خواهند بود.

به گفته وی به منظور کاهش آسیب‌های ناشی از ازدواج‌های این چنینی و همچنین طلاق پس از آن مراکز جامع سلامت خدمات مشاوره‌ای بسیاری به مراجعه کنندگان ارائه می‌دهند.

مدیر گروه سلامت خانواده و مدارس دانشگاه علوم پزشکی استان زنجان نیز در این باره می‌گوید: علوم پزشکی برنامه‌ای برای منع ازدواج در این سنین ندارد، اما آنچه مسلم است، توصیه می‌شود که بارداری قبل از 18 سال و پس از 35 سال رخ ندهد.

شیرین بخشی با اشاره به صدمات جسمانی بارداری در سنین پایین برای مادر و کودک ادامه می‌دهد: مسلم است، وقتی شخصی ازدواج می‌کند، پس از مدتی تصمیم به فرزنددار شدن می‌گیرد که اگر در این وضعیت سن شخص پایین باشد، خطراتی برای وی خواهد داشت.