فرصت‌های نابرابر برای اشتغال معلولان در جهان

دوات آنلاین-ترسیم تصویری حقیقی از وضعیت کسب‌و‌کار افراد معلول در سراسر جهان کار راحتی به حساب نمی‌آید. این مشکل به‌قدری شناخته‌شده که بیشترشدن آمار و اطلاعات در این زمینه یکی از اهداف توسعه پایدار معرفی شده است. با‌این‌حال چند سال پیش سازمان بین‌المللی کار میزان کسب‌و‌کارها (‌چند درصد از بخش‌های یک جمعیت به کار مشغول است‌) را در 58 کشور در نقاط مختلف دنیا بررسی کرد. با بررسی این آمار و ارقام می‌توان درک مناسبی درباره درصد جمعیت افراد غیرمعلول شاغل داشت و در ادامه آن را با درصد جمعیت افراد معلول مقایسه کرد. خلأ و فاصله ایجاد‌شده بین این آمار می‌تواند به‌خوبی نشان دهد که آیا یک کشور در به‌خدمت‌گرفتن افراد معلول خود در محیط‌های کاری موفق بوده است یا خیر.

براساس آمار این سازمان بین‌المللی، بین 10 کشوری که بیشترین فاصله شغلی بین افراد معلول و غیرمعلول را دارد، روسیه با 52‌درصد در صدر قرار دارد. افراد معلول در روسیه با چالشی جدی رو‌به‌رو هستند؛ زیرا علاوه‌بر آمار ارائه‌شده، از لحاظ میزان کار برای افراد معلول در رتبه سوم قرار گرفته است. بر این اساس می‌توان این‌طور بیان کرد که میزان کسب‌و‌کار برای افراد معلول در این کشورها به‌طور میانگین 24‌درصد کمتر از افرادی است که معلولیت ندارند. نکته تأسف‌بار این است که کشورهای پیشرفته و صنعتی دنیا نیز آمار مقبولی در این زمینه ندارند.

بر مبنای اطلاعات اعلام‌شده، از هر پنج معلول آمریکایی فقط یک نفر می‌تواند شغل مناسبی به دست آورد. علاوه‌بر این میزان افراد معلول شاغل در این کشور 46درصد کمتر از افراد شاغل غیرمعلول است و همین موجب شده تا ایالات متحده در میان 10 کشور مذکور در رتبه دوم قرار بگیرد. اگرچه به‌طور واضح مشخص نیست که چرا میزان کسب‌و‌کار معلولان در آمریکا تا این اندازه پایین است، اما می‌توان در این زمینه به برخی از عوامل و علل مهم اشاره کرد. کارفرمایان آمریکایی بر مبنای قانون این حق و اختیار را دارند که به افراد معلول، پایین‌تر از حداقل دستمزدهای رایج را پرداخت کنند که به همین دلیل انگیزه کمی از سوی این افراد برای حضور در محیط‌های کاری وجود دارد.

 از سوی دیگر فرصت‌های شغلی برای معلولان ذهنی بسیار محدود است و بسیاری از مشاغل موجود نیز در محیط‌های کاری تفکیک‌شده قرار دارد که در آنجا معلولان هیچ‌گونه تماس و ارتباطی با همکاران غیر‌معلول خود ندارند. اخیرا اعلام شد  افراد معلولی که به دنبال پیدا‌کردن شغل هستند، معمولا سعی دارند معلولیت خود را پنهان کنند. در آمریکا نیز دولت به جای آنکه محیط‌های کاری تفکیک‌شده را کاهش دهد، تلاش می‌کند با ایجاد فضاهای کاری مخصوص میزان کسب‌و‌کار در میان معلولان را افزایش دهد.

البته آمار ارائه‌شده از سوی سازمان بین‌المللی کار، جنبه‌های مثبتی نیز داشته است. بر این اساس، در برخی از کشورها فاصله میزان کسب‌و‌کار افراد معلول و غیر‌معلول بسیار کم و قابل قبول است. یکی از این کشورها، لوکزامبورگ است که میزان کسب‌و‌کار افراد معلول آن فقط 2.4 درصد کمتر از افراد غیرمعلول است. از سوی دیگر در بین 10 کشوری که بیشترین میزان کسب‌و‌کار برای افراد معلول را به خود اختصاص داده اند، سوئیس قرار دارد که 69‌درصد از معلولان این کشور به‌راحتی در محیط‌های کاری مشغول به فعالیت هستند.

این حقیقت که در لوکزامبورگ این خلأ و فاصله بسیار ناچیز است، ثابت می‌کند اقدامات و تدابیر قانونی که این کشور در راستای کسب‌و‌کار انجام می‌دهد، به‌خوبی تأثیرگذار بوده است. همچون تعدادی از کشورها، لوکزامبورگ از یک سیستم سهمیه‌ای استفاده می‌کند که براساس آن کارفرمایان باید تعداد مشخصی از افراد معلول را استخدام کنند؛ در غیر این صورت با جرائم سنگین رو‌به‌رو خواهند شد. سازمان‌ها و نهادهای عمومی نزدیک به پنج‌درصد این سهم را تشکیل می‌دهند و این سهم برای شرکت‌های بخش خصوصی بین دو تا چهاردرصد است. اگر کارفرمایان بیشتر از حد اعلام‌شده افراد معلول بیشتری را استخدام کنند، معافیت‌های مالی و اجتماعی در اختیار آنها قرار می‌گیرد. از سوی دیگر، معلولان در این کشور از حقوق کاری خوبی بهره‌مند هستند به‌طوری‌که به معلولان شاغل در این کشور در سال مرخصی‌های اضافی داده می‌شود.

ساکال گازارت، از اداره آمار فدرال درباره دلایل موفقیت سوئیس در این زمینه عقیده دارد که فضای اقتصادی قوی حاکم بر این کشور موجب شده برای هر فرد جامعه، فرصت‌های شغلی متعددی فراهم باشد به‌طوری‌که میزان کار افراد غیر‌معلول در سوئیس نزدیک به 82 درصد است. در‌حالی‌که سیستم سهمیه‌ای در سوئیس وجود ندارد، اما مسئولان این کشور بیمه معلولیت در اختیار هر کارفرما قرار می‌دهند که هزینه‌های مربوط به کارگران معلول آنها را به‌خوبی پوشش می‌دهد. 

نکته درخور توجه این است که تعدادی از کشورهای در‌حال‌توسعه در این زمینه آمار و عملکرد بهتری نسبت به کشورهای توسعه‌یافته دارند. رواندا و سیشل ازجمله کشورهایی هستند که در بین 10 کشور موفق در این زمینه قرار گرفته‌اند به‌طوری‌که نزدیک به 60‌درصد از معلولان این دو کشور مشغول به کار هستند. شواهد و اطلاعات موجود نشان می‌دهد که معلولان ساکن در این کشورها در مقایسه با معلولانی که در کانادا، ژاپن، انگلیس، آمریکا و روسیه زندگی می‌کنند، به‌مراتب شرایط بهتری از لحاظ کسب‌و‌کار دارند. در میان کشورهای منطقه آمریکای جنوبی نیز برزیل توانسته تصویری خوب از خود به نمایش بگذارد و فاصله کسب‌و‌کار بین افراد معلول و غیر‌معلول در این کشور حدود 10‌درصد است.