اداره تهران براساس برنامه‌ها نه پروژه‌ها

دوات آنلاین-تهران این کلان‌شهر پردود و آهن، اکنون به آرامش نیاز دارد. وقت آن رسیده حجم تغییرات کالبدی و غیرکالبدی این شهر کمی آرام‌تر شده و در ساختار شهر و مدیریت شهری بازنگری شود. از نظر کارشناسان حوزه شهرسازی گاهی شهرسازی هنر نساختن است. در تهران بیش‌ازحد ظرفیت این شهر عملیات عمرانی انجام شده و استخوان‌بندی کالبدی شهر در 12 سال گذشته متحول شده است. تهران نیازمند مدیریت محتواست؛ هم در ساختار شهری‌اش که به‌شدت دچار آشفتگی شده، هم در ساختار مدیریت شهری‌اش که شدیدا نیازمند یکپارچگی، شفافیت و تغییر سو از پایین به بالاست.

 محمدمهدی عابدی، طراح شهری و مدرس دانشگاه،  درباره برنامه‌های محمدعلی نجفی، گزینه نهایی شهرداری تهران و اینکه این برنامه می‌تواند تهران را از وضعیت موجود خارج کند، می‌گوید: «برنامه نجفی برای اداره شهر تهران امیدوارکننده است. جامعیت دارد و تقریبا برای بیشتر مشکلات تهران راهبرد ارائه شده. قاعدتا از یک کاندیدای مدیریت شهرداری تهران انتظار می‌رود در ابتدای امر برای تهران برنامه راهبردی ارائه کند. انتظار ارائه راه‌حل دقیق برای جزئی‌ترین مسائل شهر تهران از یک کاندیدا انتظار نادرستی است. من برنامه سایر کاندیداها را نخوانده‌ام؛ اما از سایر کاندیداها نیز انتظار می‌رفت از سندهای مدیریت شهری، برای حل مسائل تهران «برنامه راهبردی» ارائه دهند».

 او ادامه می‌دهد: «مقیاس کار یک شهردار در مقیاس برنامه راهبردی است. شهردار باید نقش مدیریتی و راهبردی کلان خود را ایفا کند. باید بتواند مهره‌ها را خوب بچیند، ساختارها را تصحیح کرده و از طریق اصلاح ساختارها، مسائل کوچک‌تر را حل کند. در ادبیات شهرسازی، مسائل شهری از جنس  Wicked problems (مسائل رام‌نشدنی) هستند؛ بنابراین با راه‌حل‌های موقت و شتاب‌زده مسائلی مانند مگس‌های سفید، آلودگی هوا، ترافیک و... حل نمی‌شود. در مدیریت کلان‌شهرها مسیر اصلاح همواره از ساختارها می‌گذرد».

به اعتقاد او شهردار تهران باید یک استراتژیست باشد که بتواند تأثیر مؤلفه‌های مختلف بر هم را ببیند و برای آن در مقیاس کلان چاره‌اندیشی کند. در برنامه ارائه‌شده از سوی نجفی، ساختار یک برنامه راهبردی رعایت شده است. برای تهران چشم‌اندازی ارائه شده و پس از معرفی چالش‌های موجود در ارتباط با چشم‌انداز به‌صورت مسئله‌محور مطرح شده است. بسیاری نقطه قوت نجفی را نگاه برنامه‌ریز او می‌دانند، برخلاف شهرداری کنونی تهران که مدیری پروژه‌محور است.  عابدی درباره نمود این ویژگی نجفی در برنامه‌هایی که به منتخبان پنجم ارائه کرده است، می‌گوید: «در برنامه ارائه‌شده از سوی گزینه نهایی شهرداری تهران، برای چالش‌ها هدف راهبردی معرفی شده، سپس راهبردها و به‌دنبال آن سیاست‌ها استخراج شده است. این موضوع نشان می‌دهد نجفی قصد اداره تهران براساس برنامه‌ها را دارد نه پروژه‌ها. این موضوع برای شهروندان تهرانی خبر خوبی است، چراکه در چارچوب برنامه بودن به وضعیت نابسامان و پرتلاطم تهران نظم می‌دهد و کمک می‌کند آن مسائل رام‌شدنی آرام‌آرام و در گذر زمان به مسائلی حل‌شدنی تبدیل شوند؛ بنابراین انتظار ما از نجفی آن است که بعد از مبسوط‌کردن برنامه راهبردی اولیه خود برای تهران به اجرای آن در کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت مقید باشد». این استاد دانشگاه درباره نکات ویژه برنامه‌های نجفی هم می‌گوید: «درباره محتوای برنامه نکات جالبی وجود دارد؛ یکی از این نکات، توجه به موضوعات رویه‌ای و ماهوی در کنار هم است.  نجفی خوب به این درک رسیده است که شهرداری تهران صرفا یک شهرداری نیست، بلکه نهادی است که برای حاکمیت مهم است و گاهی اختیاراتی در حد وزارتخانه دارد؛ بنابراین او در این برنامه به‌دنبال تنظیم مناسبات این نهاد با حاکمیت و دولت است. یک ارتباط معقول و ساختاری با دولت با توجه به اینکه وی خود از بدنه دولت بوده است، می‌تواند مواردی نظیر توسعه مترو و... را در مسیر پیشرفت قرار دهد. از طرفی باعث خوشحالی است که در این برنامه به «حکمروایی خوب شهری» اشاره شده است. مفهومی که در مدیریت شهری و شهرسازی در شهرهای دنیا به‌شدت دنبال می‌شود. همچنین همه می‌دانیم که تهران با بحران مصرف منابع مواجه است. در این برنامه به این موضوع به‌درستی اشاره شده و برای آن راهبرد و سیاست‌های معقولی ارائه شده است».«هوشمندسازی» شهر نیز از مواردی است که اگر بخواهیم تهران به کلاس جهانی برسد و بتواند با شهرهای پیشرفته دنیا رقابت کند، نباید از آن غافل شد. عابدی مهم‌ترین موضوعی که در برنامه‌های شهردار آینده تهران وجود دارد، «تقویت سرمایه اجتماعی و افزایش مشارکت عمومی» می‌داند و می‌گوید: «این موضوع از نیازهای اصلی تهران است و  چیزی است که تقریبا تهران در آن به‌شدت دچار بحران است و چون جنبه کالبدی ندارد و به‌نظر ناملموس است، در دوره‌های قبلی جدی گرفته نشده. ماهیت برنامه‌های این موضوع معمولا از جنس برنامه‌های بلندمدت است؛ بنابراین یک مدیر باید از بسیاری از خودنمایی‌های کوتاه‌مدت‌ چشم‌پوشی کند تا بتواند آن را در بلند‌مدت به ثمر برساند. این موضوع صرفا با برنامه‌هایی اجتماعی مانند جشن‌ها و خدمات فرهنگی و... قابل پیگیری نیست، بلکه مفهومی عمیق‌تر دارد؛ برای مثال مشارکت شهروندان تهرانی در برنامه‌های شهری بسیار کم‌رنگ بوده و این موضوع حس تعلق آنها را به شهرشان کاهش داده است.

به گفته او  در همه‌جای دنیا هرگونه دخالت در امور شهری و کالبد شهر با مشارکت مستقیم شهروندان انجام می‌شود. گرچه موانع بی‌شماری در برابر این موضوع وجود دارد، اما اگر مشارکت و سرمایه اجتماعی جدی گرفته شود، زمینه‌ساز تغییرات مثبت پایدار در این شهر خواهد شد.

این استاد دانشگاه اضافه می‌کند: «موارد دیگری که در این برنامه نظیر آب و فاضلاب، تاب‌آوری، بازآفرینی شهری، ترافیک و حمل‌و‌نقل به آن اشاره شده، مواردی است که قاعدتا باید در تهران حل شود، گرچه راهبردها و سیاست‌های برنامه ارائه‌شده معقول و منطقی به نظر می‌رسد».

این طراح شهری یکی از نقاط کم‌رنگ برنامه‌های نجفی را کم‌توجهی به فضاهای شهری می‌داند و می‌گوید: «آنچه من به‌عنوان طراح شهری از برنامه ارائه‌شده نجفی انتظار داشتم، توجه بیشتر به اهمیت فضاهای شهری و افزایش کیفی فضاهای شهری به نفع پیاده بود. گرچه در این برنامه اشاراتی به ایجاد پیاده‌راه‌ها و منظر شهری و... شده است، اما به نظرم می‌توانست مبسوط‌تر واکاوی شود؛ اما درهرصورت برنامه ارائه‌شده، برنامه خوبی است، البته ایده‌آل نیست. زبان این برنامه، شهرسازانه است و از ادبیات تخصصی شهرسازی در آن استفاده شده. در این وضعیتی که شهرسازان و مهندسان مشاور شهرسازی و معماری به گوشه‌ای رانده شده‌اند و حتی برخی از آنها به علت پرداخت‌نکردن مطالباتشان ورشکست شده‌اند، همین استفاده از ادبیات و برنامه‌های شهرسازانه مایه امیدواری است. ما شهرسازان امید داریم نجفی به تخصص شهرسازی که اصلی‌ترین تخصص مدیریت امور شهری است، اهتمام بیشتری داشته باشد. مطمئنا اگر تهران شهرسازانه ساخته شود، شهری شکوفا با شهروندانی شاداب خواهیم داشت».