آموزش‌های سربازی متناسب با مأموریت‌ها نیست

دوات آنلاین-محمدرضا اکبر حلوایی، سرهنگ بازنشسته نیروی انتظامی سال‌های پایانی خدمتش را در سازمان وظیفه عمومی ناجا و معاونت مشمولان و امور معافیت‌های این سازمان بوده و برخلاف اغلب همکاران بازنشسته‌اش، انگیزه زیادی برای ایجاد تغییر در خدمت سربازی و به قول خودش بهبود کیفیت خدمت سربازی دارد. او مخالفتش را با شیوه فعلی سربازی بارها مطرح کرده و معتقد است‌ در دوران مسئولیتش نیز این نکات را به مسئولان دیگر این حوزه منتقل کرده است. حلوایی که این روزها مؤسسه مشاوره‌ای با نام «افق روشن سرباز» تأسیس کرده، در گفت‌وگو با «جامعه پویا»، از وضعیت فعلی سربازی در ایران و موانع پیش‌رو برای ایجاد تغییر در این حوزه سخن گفته و البته در مواردی به‌شدت از قوانین سربازی و تصمیمات اتخاذ‌شده در این حوزه دفاع می‌کند.

‌طرح آمایش سرزمینی سربازان چقدر اجرا شده است‌؟

اینکه ما بگوییم همه سربازان فقط باید در یگان محل سکونت و استان خودشان خدمت کنند، برای صددرصد سربازان شدنی نیست؛ برای مثال خدمت در نیروی دریایی از جمله این موارد است، نمی‌توان گفت فقط ساکنان دو استان باید در نیروی دریایی خدمت کنند و اینطور توازن نیروهای مسلح هم به هم می‌ریزد. به همین دلیل به جای استان منطقه‌بندی کرده‌اند و بر‌اساس آن عمل می‌کنند، هر منطقه شامل چند استان می‌شود. این را هم بگویم که همین موضوع هم در تمام یگان‌ها شدنی نیست؛ مثلا در مناطق مرزی و عملیاتی به‌کار‌گیری سربازانی از همان طایفه و استان ممکن است برایشان مشکلاتی ایجاد کند و مثلا قاچاقچیان با شناسایی خانواده آن فرد در منطقه برای انجام اقدامات مجرمانه او را تحت فشار قرار دهند؛ بنابراین ملاحظاتی این‌چنینی وجود دارد و همین‌ها باعث می‌شود‌ طرح آمایش سرزمینی به شکل مطلق اجرا نشود.

‌درباره پایش روانی سربازان و سلامت روان چطور؟ این موضوع چقدر ممکن است؟

بیماری روانی یک بیماری نهفته است که ممکن است قابلیت تشخیص آن به‌راحتی ممکن نباشد، از سوی دیگر هنگام اعزام سربازان یک پزشک عمومی آنها را معاینه می‌کند که قابلیت تشخیص چنین بیماری‌هایی را ندارد. اگر خود فرد ادعا کند یا به عبارتی خود‌اظهاری کند که به اختلالات روانی مبتلاست، پرونده‌اش به کمیسیون ارجاع می‌شود؛ اما اگر موضوع را پنهان کند یا از آن بی‌خبر باشد، طبیعتا پزشک هم متوجه آن نخواهد شد.

‌اگر فردی خوداظهاری کند، چه فرایندی را طی می‌کند؟

معمولا این کار را نمی‌کنند، اما اگر فردی چنین کاری انجام دهد، ‌پس از خوداظهاری پرونده‌اش به شورای پزشکی یا همان کمیسیون می‌رود و آنجا بررسی می‌شود، متأسفانه این شورا سختگیرانه‌تر از قانون با این موضوع برخورد و به‌سختی شرایط را قبول می‌کند‌ که این نگاه باید تغییر کند.

‌چرا این نگاه وجود دارد؟

برخی از اعضا معتقدند که فرد سالم است و برای فرار از سربازی تمارض کرده یا اوضاعش را بدتر از آنچه که هست، نشان می‌دهد.

‌یعنی ممکن است فردی که دچار اختلالات روانی باشد، از سربازی معاف نشود؟

احتمالش کم است اما وجود دارد. توجه کنید ممکن است خود فرد هم از اختلال خود بی‌خبر باشد یا حتی در طول خدمت علائمش تشدید شود؛ مثلا تنبیه گروهی، برخورد فرماندهان، مشکلات خانوادگی و ... از عوامل تشدید‌کننده اختلالات روانی محسوب می‌شود.

‌مگر تنبیه دسته‌جمعی ممنوع نشده؟

بله ممنوع است؛ اما همچنان خبرهایی می‌رسد که سربازان را به شکل دسته‌جمعی تنبیه کرده‌اند.

‌با این شرایط به نظر می‌رسد نظارت بر سلامت روان سرباز در دوران خدمت و آموزشی هم باید ادامه داشته باشد؟

بله. سرباز در طول خدمت هم باید از لحاظ روانی معاینه و بررسی شود که آیا این جوان صلاحیت دارد که اسلحه به دست بگیرد یا خیر؟ طبق تبصره پنج ماده 47 قانون وظیفه عمومی تمامی کارکنان وظیفه در مدت آموزش باید تحت آزمون‌های ارزیابی رفتار قرار گرفته و متناسب با آن تقسیم شوند و اگر فردی نیازمند مشاوره است، باید به مراکز مشاوره‌ای معرفی و ارجاع شود.

‌حوادثی که اخیرا رخ داده، می‌تواند ناشی از رعایت نکردن این مسائل باشد؟

بخشی از آن می‌تواند ناشی از این موارد باشد، مثلا قانون می‌گوید معاف از رزم‌ها باید جداگانه آموزش ببینند؛ اما این اتفاق رخ نداده است.

‌وقتی مسائلی که گفتید مطرح می‌شود، عمدتا یک پاسخ واحد وجود دارد که سربازی خانه خاله نیست. برخی مخالفند با اینکه در سربازی باید به سرباز بد بگذرد تا زندگی در شرایط سخت را بیاموزند.

گفته می‌شود‌ سربازی جوان را برای حضور در جنگ آماده می‌کند؛ اما امروزه چقدر از آموزش‌های ما با شرایط جنگی امروز متناسب است؟ امروز با موشک‌های دوربرد جنگ می‌کنند و ‌ما باید منطقی به موضوع نگاه کنیم.

‌در قانون آموزش‌های دیگر هم به سربازان پیش‌بینی شده است؟

آموزش به سربازان در قانون پیش‌بینی شده؛ اما هزینه‌های زیادی را به نیروهای مسلح تحمیل می‌کند که عملا اجرائی نشده است. البته با وضعیت فعلی فرصتی برای آموزش‌های بیشتر در حین سربازی هم وجود ندارد، حدود 70 تا 80 درصد سربازان ساعت دو بعدازظهر ترخیص می‌شوند؛ چرا‌که بودجه کافی برای تأمین هزینه‌های محل خواب و خوراکشان وجود ندارد.

‌اما گاهی ضعف آموزش به چشم می‌آید، مثلا در مرزبانی که باید سربازان تحت آموزش تخصصی قرار بگیرند.

بله، در بعضی موارد مانند مرزبانی و ... این اشکال وجود دارد که البته بارها پیامدهای آن را هم دیده‌ایم. باید میان مأموریت‌های سرباز و آموزش‌هایی که می‌بیند،‌ تناسبی وجود داشته باشد. آموزش‌های ما اصلا‌ توجیه‌پذیر نیست و متأسفانه در نیروهای مسلح درصد بسیار بالایی از خودزنی‌ها یا دیگر‌زنی‌ها به وسیله سربازان انجام می‌شود؛ بنابراین باید ملاحظات و آموزش‌های لازم را قبل دادن اسلحه به سرباز داشته باشیم.

‌تصوری وجود دارد  مبنی بر اینکه یک پسرجوان تا به سربازی نرود، مرد نمی‌شود، این درست است؟

سربازی خاطرات خوبی دارد.  البته معنایش این نیست که جای دیگر خاطره خوب شکل نمی‌گیرد، طبیعتا در شرایط سخت‌، افراد لحظات شیرین را بهتر به یاد می‌سپارند. اما درباره مرد‌شدن اصلا موافق نیستم . چند دهه قبل و زمانی که اکثر جمعیت ما روستایی بود، سربازی آداب زندگی را به جوانان آموزش می‌داد، مثلا در سال 1310 اگر فردی به سربازی می‌رفت، نظم اجتماعی و قوانین زندگی شهری را یاد می‌گرفت؛ اما امروز دیگر نمی‌توان این ادعا را داشت؛ مثلا بگوییم با همان قوانین سربازی، 80 سال بعد هم فرد نظم زندگی شهری را یاد می‌گیرد، امروز دیگر زندگی روستایی به آن مفهوم وجود ندارد؛ بنابراین این صحبت‌ها که مرد می‌شوی و قوانین زندگی را یاد می‌گیری، چندان صحیح نیست.

‌درآینده سربازی تغییر خواهد کرد؟

با این تفکری که من می‌بینم خیر، یعنی به این زودی‌ها ممکن نیست و باید تلاش‌های زیادی شود، ما هم دوست داریم سربازی اصلاح شود؛ اما نباید برچسب سیاسی به چنین اقداماتی زده شود.