تجارت با پلاسمای خون

دوات آنلاین-در روزهای اخیر، اخباری در خصوص پدیده خون‌فروشی در مناطق حاشیه‌ای تهران منتشر شد. پدیده‌ای که در واقع نام علمی‌اش اهدای پلاسماست و بیشتر از یک دهه‌ است که در کشور انجام می‌شود، آن هم نه در مراکز رسمی سازمان انتقال خون، بلکه در برخی از شرکت‌های خصوصی.

اما ماجرا از آنجایی آغاز می‌شود که اهدا‌کنندگان پلاسمای خون، بابت این عمل خیرخواهانه 40 هزار تومان هزینه ایاب و ذهاب دریافت می‌کنند. هزینه‌ای که برای افراد حاشیه‌نشین تهران- همانجایی که اغلب این شرکت در آن مناطق مستقر هستند- تبدیل به محل درآمدی شده که می‌توان بخشی از مشکلات را با آن حل کرد.

در حالی که به دلیل حساسیت زیاد، در اغلب کشورهای دنیا خون و مشتقات آن به حوزه اختیارات دولتی باز می‌گردد، در ایران بخشی از فعالیت‌های سازمان انتقال خون به بخش خصوصی واگذار شد، واگذاری که عده‌ای آن را اشتباه می‌دانند.

فرایند واگذاری به بخش خصوصی

علی پور فتح الله رئیس سازمان انتقال خون، در این باره به دوات آنلاین می‌گوید: از سال 1381 برای شکل‌گیری صنعت پلاسما، بخش خصوصی وارد صنعت پلاسما و تولید داروهای مشتق از پلاسما و ایجاد پالایشگاه شد و مجوز‌هایی برای این کار به تعدادی از شرکت‌های خصوصی داده شد. تمامی این مجوزها منوط به ایجاد صنعت پلاسما بود. نخستین مجوزی که صادر شد، برای شرکت بایودارو بود که می‌بایست مشارکت اجتماعی و توسعه صنعت پلاسما را به عهده می‌گرفت. اما متاسفانه در سال‌هایی که از فعالیت اینها گذشته، اقدامی برای توسعه صنعت پلاسما نشده و فقط بخش نخست، یعنی ایجاد مراکز جمع آوری پلاسما، آن هم احتمالا به دلایل سود اقتصادی که داشته، فعال مانده است.

تلاش برای فرآوری پلاسما

پلاسما مایعی است که 55 درصد خون را تشکیل می‌دهد و می‌تواند به عنوان ماده اولیه در صنعت پلاسما برای تولید داروهای مختلفی از جمله فاکتورهای 8 و 9 خونی و داروهایی مانند آلبومین و IVIG مورد استفاده قرار گیرد که جزو داروهای گران‌قیمت و با‌ارزشی هستند که برای درمان بیماری‌های مختلفی از جمله بیماری‌های خونی مثل هموفیلی، نازایی و نقص سیستم ایمنی بدن کاربرد دارد.

دولت در دهه 70  برای جلوگیری از صادرات پلاسما و واردات مشتقات  همین پلاسما با ایجاد پالایشگاه خون دولتی زمینه تولید برخی از این فرآورده‌ها فراهم کرد، اما با واردات محصولات خونی آلوده به ویروس ایدز و هپاتیت در کشور و مجهز نبودن این پالایشگاه به دستگاه ویروس‌زدایی، بیماران  خونی زیادی به HIV مبتلا شدند و این پروژه  ناکام ماند تا در دهه هشتاد تلاش شد این طرح به بخش خصوصی واگذار شود. اما بخش خصوصی نیز در خرید پلاسما از مردم متوقف شد؛ پلاسماهایی که به کشور آلمان فرستاده و در یک فرآوری پیچیده، به داروهایی تبدیل می‌شود و با قیمتی‌هایی نه چندان ارزان  به کشور باز می‌گردد.

به گفته رئیس سازمان انتقال خون، در حال حاضر این شرکت‌ها موظف هستند زیر نظر سازمان غذا و دارو پلاسمای حاصل را با استفاده از ظرفیت خالی پالایشگاه‌هایی که مورد تایید سازمان غذا و دارو است، تبدیل به داروهای مشتق از پلاسما کنند و دوباره به کشور برگردانند.

تجارت شرکت‌ها

هر اهداکننده پلاسما می‌تواند حداکثر4 بار درماه و 24 بار در سال پلاسمای خون خود را اهدا و در هر بار اهدا چیزی حدود 40 هزار تومان به عنوان هزینه ایاب و ذهاب دریافت کند. گرچه استفاده از واژه هزینه ایاب و ذهاب در قانون برای جلوگیری از تجاری شدن موضوع خون و فرآورده‌های خونی بوده، اما برخی از فعالان در بخش انتقال خون معتقدند همین شرکت‌های محدود پلاسما سود تجارت خوبی با پلاسمای اهداکنندگان دارند.

به دلیل اهمیت فراوری و داروهای مشتق از پلاسمای خون ، هر بار به اهدا کننده پلاسما در آمریکا 100 دلار ، در اروپا 50 یورو، معادل حدود 300 هزار تومان پرداخت می‌شود. این در حالی که در ایران این مبلغ از 40 تا 50 هزار تومان تجاور نمی‌کند. سالانه حدود 200 هزار لیتر پلاسما در کشور گرفته می‌شود که قیمت هر لیتر آن در دنیا حدود 120 دلار ارزش دارد. شاید به همین سبب است که این شرکت‌ها حتی گروهی بازاریاب برای یافتن اهداکننده پلاسما استخدام می‌کنند.

از هر فرد کمتر از 80 کیلوگرم می‌توان در هر نوبت 500 سی سی پلاسما گرفت که به گفته پور فتح الله قبل از اهدای پلاسما باید پروتیئن‌های خون سنجیده شود و در صورتی که استانداردهای لازم رعایت شود، این اهدا مشکل جسمی برای فراد اهدا کننده به وجود نمی‌آورد.

مجوزی صادر نمی‌کنیم

رئیس سازمان انتقال خون کشور با بیان اینکه فعالیت این شرکت‌ها از مسیر خودش خارج شده است، چرا که هیچ گونه اقدامی برای فعال کردن صنعت پلاسما انجام نداده‌اند می گوید: از هشت مرکزی که مجوز فعالیت در این بخش را دارند، هفت مرکز در حاشیه شهر تهران شکل گرفته که با اهداف اهدای داوطلبانه مغایر است.

او ادامه می‌دهد: سه سال است که با سیاست‌گذاری‌هایی که در این زمینه انجام شده و با دستوری که دکتر هاشمی، وزیر بهداشت و درمان داده‌اند، صدور مجوز برای مراکز جمع آوری پلاسما متوقف شده و اجازه فعالیت به هیچ مرکز جدیدی داده نشده است.  طبعا روی این مراکز سازمان غذا و دارو و سازمان انتقال خون نظارت دارند. اما با توجه به سیاست وزارت بهداشت و درمان این مراکز باید به همان نقطه اول برگردند یعنی باید در خصوص ایجاد صنعت پلاسما بود سرمایه گذاری کنند، در غیر این صورت به دلیل اجرایی نشدن تعهدات‌شان وزارت بهداشت برخورد خواهد کرد.