کودک همسری ؛ازدواج یا معامله؟

دوات آنلاین-کودک همسری یکی از مسائل اجتماعی است که با تعداد زیادی از افراد جامعه پیوند دارد و موجب تغییر بافت اجتماعی از پایه می‌شود. کودکانی که خود از تحصیل و تفریح بازمانده اند، وارد روندی از زندگی می‌شوند که از نظر روانی و جسمی به آنها آسیب‌های فراوانی وارد می‌کند.

نکته‌ای که نباید نادیده گرفته شود، آماده نبودن این کودکان برای زندگی است. آنها توانایی حفظ و نگهداری به خود را نخواهند داشت و به همین دلیل است که این روزها آمار بالایی از کودکانی بیوه منتشر می‌شود کودکان بیوه‌ای که خود صاحب فرزند شده اند در حالی که خود آموزش ندیده اند و از پرورش کودکان بی‌اطلاع اند.

کودکانی که سازنده آینده این کشور بودند، از سنین پایین گرفتار مشکلاتی می‌شوند که تا پایان عمر آنها را رها نخواهد کرد. ازدواج کودکی با مردی که پنج برابر سن او را دارد و صاحب فرزند و نوه است، دلیل زنده شدن بحث‌های کودک همسری در جامعه شد.

گفتنی است، معصومه‌ابتکار، معاون رئیس جمهور در امور زنان و خانواده نیز با اشاره به خبر ازدواج دختر ۱۱ ساله ایلامی، اظهار کرده بود:«پیرو انتشار خبر ازدواج دختر ۱۱ ساله با مردی ۵۰ ساله در ایلام، دادستانی استان به موضوع ورود پیدا کرده است.» رئیس فراکسیون زنان مجلس در بهمن ۹۷ گفته بود که این فراکسیون با رئیس مجلس مکاتبه کرده تا با تجدید نظر در رد طرح کودک همسری و در صورت موافقت، این طرح در دستور کار مجلس قرار گیرد. فریده اولادقباد ادامه داده بود: منظور ما در کودک همسری ممنوعیت ازدواج برای افراد زیر ۱۳ سال است و از ۱۳ تا ۱۶ سال نیز ازدواج با اذن ولی پیش‌بینی شده است، چرا که معتقدیم ازدواج در این سن مانع شکوفایی شخصیت، تضعیف سطح آموزشی و تربیتی خانواده می‌شود.

یک وکیل دادگستری درباره آسیبی با نام کودک همسری که در جامعه وجود دارد به «آرمان» می‌گوید: مساله کودک همسری یکی از معضلاتی است که در جامعه ما وجود دارد و وجود داشته است. به خصوص در شهرهایی که از مرکز به دور است این مساله خیلی رایج بوده و هست.

فریده غیرت با اشاره به اینکه تمام افرادی که به طریقی دستی در مسائل حقوقی و با این مسائل ارتباط دارند تلاش زیادی کردند که این روند را تغییر دهند، ادامه می‌دهد: چند باری نیز تغییراتی حاصل شده است اما تغییراتی که اخیرا داده شد و تصمیم گرفته شد ازدواج زیر 13 سال ممنوع باشد، با مخالفت‌ها و موافقت‌هایی مواجه شد.

به گفته او دید خانواده‌ها نسبت به این مساله نادرست است و توجه نمی‌شود او کودکی است که نمی‌تواند معامله کند و حتی این کودک 11 ساله نمی‌تواند مهر خود را به اجرا بگذارد چرا در مساله ازدواج که یکی از مهمترین یا حتی ازمهمترین مسائل زندگی یک نفر است این‌طور بی‌توجهی شود.

او ادامه می‌دهد: کودک 11 ساله درکی از ازدواج ندارد. حتی دیروز از زبان همسر اول مرد 50 ساله شنیدم که این کودک چه چیزهایی تحمل می‌کند و هر شب گریه می‌کند. این به نظرم جنایت است. مقامات هم وارد مساله شدند اما با کمال تاسف عوامل متعددی برای کودک همسری وجود داشته و دارد. مهمترین عامل اقتصادی است که خیلی مهم است و نان خوری را از خانواده پدر بیرون می‌کنند تا به خانواده دیگری وارد شود.حتی ممکن است با گرفتن پولی فرد خرید و فروش شود که بسیار دردناک است که روی انسان معامله صورت گیرد و امیدواریم که همه مردم متوجه این فاجعه شوند، این برای ما ننگ است که یک زن در حکومت اسلامی و محیط کشور ما دچار چنین فشار و ناهنجاری شود و پناهی نداشته باشد. من تقاضای مجازات این فرد را دارم.

غیرت با اشاره به لزوم بلوغ فکری افراد می‌گوید:اعتقاد داریم که بلوغ فکری هم لازم است و البته با قوانین ما ازدواج زیر 13 سال ممنوع است و حتی با اجازه پدر هم ممنوع است. همین کودک 11 ساله اگر بخواهد مهرش را مطالبه کند، حق ندارد چون حق انجام معامله ندارد. او حق دفاع از حیثیت خود را ندارد این است که باید به این مساله توجه شود.

نمی‌توان طبق باورهای اشتباه عمل کرد

یک مددکار اجتماعی با بیان اینکه تفاوتی نمی‌کند که مساله کودک همسری برای دختر یا پسری در سنین پایین اتفاق می‌افتد، به «آرمان» می‌گوید: کودک همسری بحث قدیمی است که در مناطق مختلف کشور ما وجود داشته است و این مساله با توجه به شرایط امروز مطرح شده است. به نظرم از جوانب مختلف با توجه به شرایط منطقه، با توجه به آداب و رسوم و با توجه به فرهنگ و خرده فرهنگ‌هایی که در مناطق مختلف وجود دارد باید به این پدیده نگاه کرد.

محمد زاهدی‌اصل با بیان نادرست انگاشتن محدود کردن کودک همسری به ازدواج دو فرد زیر 18 سال، توضیح می‌دهد: زمانی یک موضوع تبدیل به آسیب می‌‎شود که دختر 11 ساله با فردی مسن‌تر از خود با فاصله سنی زیاد ازدواج کند. ما از قدیم داشتیم این رسم را که مثلا می‌گفتند عقد دخترعمو و پسر عمو در آسمان‌ها بسته شده است و بر این اساس در خیلی از مناطق خویشاوندانی را داشتیم که به نام هم بودند و همین رویه ادامه پیدا می‌کرد. طبیعتا این کار در سنین متفاوت و هماهنگ با آداب و رسوم آن منطقه اتفاق می‌افتاد.

به گفته این مددکار اجتماعی آسیب زمانی به وجود می‌آید که میبینیم کودکی با فرد میانسالی با اختلاف سن زیاد ازدواج می‌کند. برهمین اساس باید به کودک همسری از این زاویه نگاه شود که ازدواج کودک در سنی که باید کودکی و بازی کند، در دنیای متحول امروز قابل قبول نیست. قبول این مساله که دختر یا پسر بچه‌ای به هر دلیل مانند آداب و رسوم قومی یا هر دلیل دیگر که ممکن است منطقی نباشد با هم ازدواج کنند، درست نیست، اما این تغییر نیاز به زمان دارد.

به گفته زاهدی اصل می‌توانیم این مساله را به عنوان پدیده‌ای ببینیم که می‌تواند مشکلاتی برای کودک ایجاد کند و این مساله به دختر و پسر محدود نمی‌شود.

او ادامه می‌دهد: در تاریخ نه چندان دور داشتیم پسرهای را که با فشار خانواده و به تبعیت از آداب و رسوم خانواده خود در سنین پایین ازدواج می‌کردند. آنها در سنینی که آمادگی و قدرت انتخاب نداشتند ازدواج می‌کردند و فردی به او تحمیل می‌شد. معمولا در کنار این روند، باور دیگری وجود داشت که افراد باید با لباس سفید وارد خانه بخت شده و با کفن از آن خارج شوند چنین باور جدی در جامعه وجود داشت. به همین دلیل افراد به هر نوع همسر آزاری و زورگویی تن می‌دادند و این رفتار را تحمل می‌کردند تا عمرشان به انتها برسد. این در حالی است که به گفته زاهدی اصل شرایط امروز چنین نیست و وقتی به این مساله از دیدگاه قانونی، اسلامی و بین‌المللی نگاه می‌کنیم باید به این نکته توجه کنیم که نمی‌توانیم کودکانمان را از تحصیل، بازی و دوران شیرین کودکی محروم کنیم و در تبعیت از برخی رسوم کهنه گذشته و برخی باورهای نه چندان درست که با شرایط امروز ما هماهنگ نیست رفتار کنیم.

لزوم تجدیدنظر جدی در مساله کودک همسری

به گفته زاهدی اصل در تشیع موضوع مهمی به نام مقتضیات زمان داریم. او توضیح می‌دهد: یعنی ما فقه پویایی داریم همانطور که برخی فقها اعلام کردند که این مساله از نظر شرعی هم می‌تواند اشکال داشته باشد پس باید تجدیدنظر جدی کنیم. من واقعا متاسف می‌شوم وقتی می‌بینم در مجلس بر سر لایحه‌ای بحث و جدل می‌کنند در حالی که موضوع روشن است و حداقل زمان ازدواج به نظر من باید در سن 15 سالگی باشد. این بحث‌ها آزار دهنده است و در واقع تضییع حقوق کودکان ماست. بحث‌هایی است که باعث می‌شود در جامعه جهانی مورد انتقاد قرار گیریم.

این جامعه‌شناس با بیان اینکه جامعه جهانی با بیان آمار کودک همسری عملکرد ایران را در زمینه حقوق کودکان زیر سوال می‌برند، ادامه می‌دهد: آماری که توسط جامعه جهانی از کودک همسری در ایران مطرح می‌شود، موجب بدنامی ایران است. فکر می‌کنم ازدواج کودکان کار کاملا غیرعقلانی، غیرانسانی است مگر در موارد خاصی که بنا بر علاقه‌مندی استثنایی به وجود آید. کودک همسری قطعا می‌تواند به کودک آسیب بزند در این زمینه شاهد فجایع عجیبی هستیم. من در دوره کودکی خود شاهد بودم که کودکان در سنین کودکی با اختلاف سن بسیار ازدواج می‌کردند. شاهد بودم که روزها، ماه‌ها و حتی سال‌های ابتدایی چه زجری را تحمل می‌کردند تا این زندگی برای آنها عادی شود. این کار واقعا منطقی و درست نیست و باید در این رابطه نمایندگان و تشکیلات قضائی ما جدی باشند و به این سمت برویم که این تبدیل به قانون متعارفی شود که ما را متهم به تضییع حقوق کودکان نکنند.

به گفته این مددکار اجتماعی کودک آمادگی پذیرش این رفتار را ندارد، آمادگی ندارد که ایفای وظیفه همسری کند. او ادامه می‌دهد: حتی اگر داخل کودکانی که گرفتار این مساله هستند بررسی کنیم متوجه عمق فاجعه می‌شویم چون این کودکان به هیچ وجه آمادگی خانه‌داری و همسرداری ندارند و می‌بینید در سنین کودکی به اقتضای رابطه‌ای که برقرار شده است صاحب فرزند می‌شوند. حال اینکه آن بچه چگونه تربیت می‌شود خود مساله است. پدر و مادر نمی‌توانند آمادگی پرورش کودک خود را داشته باشند اینها مسائلی است که باید مورد توجه قرار گیرد تا قدری تعدیل شود.

آمار بالای طلاق در پدیده کودک همسری

اینها همه در شرایطی است که به گفته یک پژوهشگر اجتماعی بر اساس آخرین سرشماری‌ها، ۹۵ هزار مورد طلاق زیر ۱۹ سال در فاصله سال‌های ۹۰ تا ۹۴ رخ داده است و فقط در سال ۹۴، هزار و ۲۰۰ کودک زیر ۱۴ سال به آمار کودکان مطلقه کشور افزوده شدند.

کامیل احمدی ادامه می‌دهد: آمارهای موجود در ایران در مورد میزان ازدواج کودکان چندان مستند نیستند. او با استناد بر پژوهش صورت گرفته با بیان اینکه ۱۷ درصد از ازدواج‌های کشور مربوط به دختران زیر ۱۸ سال است، گفت: ۱۴ هزار کودک بیوه زیر ۱۸ سال در کشور وجود دارد.

زاهدی اصل با بیان اینکه نتیجه چنین وضعیتی همین می‌شود که افرادی که خود در سنین کودکی هستند و صاحب فرزند می‌شوند نه خود از شرایط پرورش فرزندان آگاه هستند و نه می‌توانند از کودکان خود مراقبت کنند، می‌گوید: آن بچه تبدیل به اسباب‌بازی مادر می‌شود. این در شرایطی است که حتی در روستاها آگاهی افراد بالا رفته است و خود را ملزم نمی‌بینند که حتما با کفن از خانه شوهر بیرون بیایند اینها تحمل نمی‌کنند و بخش قابل توجهی از طلا‌ق‌ها در این گروه رخ می‌دهد. این روند زمانی مخرب‌تر می‌شود که روند کودک همسری برای چند نسل ادامه پیدا کند به صورتی که مادران و پدرانی که خود نتوانستند تحصیلات و آموزش خوبی داشته باشند، صاحب فرزندانی می‌شوند که آنها هم در شرایط مناسبی پرورش نمی‌یابند.

زاهدی اصل دراین‌باره می‌گوید: این افراد از تحصیل و تفریح باز می‌مانند، رشد روحی این افراد دچار مشکل خواهد شد و حتی رشد جسمانی درستی هم نخواهند داشت. بررسی‌ها نشان می‌دهد کودکان نارس، معلول و... از مادرانی متولد می‌شوند که در سنین کودکی نخستین فرزند خود را به دنیا می‌آورد. به این وسیله حقوق بخش بزرگی از جامعه نادیده گرفته می‌شود به خصوص که ما کشور جوانی هستیم با انبوهی از کودکان و نوجوانان که در آن زندگی می‌کنند، طبیعتا این قابل نادیده گرفته شدن نیست.

این مددکار اجتماعی با اشاره به اینکه سیکل معیوب کودک همسری به صورت تصاعدی به ابتدا باز می‌گردد، توضیح می‌دهد:این روند بستر و زمینه آسیب‌های اجتماعی می‌شود وقتی از این حادثه کودکان نارس به وجود می‌آید و انواع و اقسام رفتارهایی که بر اثر فشارها به وجود می‌آید شکل می‌گیرد، امروز مانند قدیم نیست که در خانه بسیاری از مشکلات تحمل شود و افراد دارای آستانه تحمل بالایی باشند و با صبوری زندگی را بگذرانند. این قطعا برای جامعه مشکل آفرین خواهدبود. تاثیر اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به هم وابسته است. وقتی فحشایی به وجود می‌آید، وقتی کودک نارسی به دنیا می‌آید و... این برای کل جامعه هزینه بر خواهد بود. اینها به هم پیوسته است و می‌تواند تبعات اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی داشته باشد.

منبع: آرمان