قلعه تاریخی گلخندان بومهن؛ آدرس و تاریخچه

دوات آنلاین -اگر ساکن تهران هستید و به تماشای مکان های تاریخی علاقه دارید بد نیست سری به قلعه گلخند در بومهن بزنید. این مکان تاریخچه جالبی دارد و بسیار دیدنی است. راهنمای سفر به این محل را در ادامه به نقل از همشهری بخوانید.

تماشای آثار باستانی و بناهای قدیمی، همیشه یک پای ثابت گردشگری‌ها و حتی سفرهایمان به‌حساب می‌آید. درست است که گاهی سفر می‌کنیم تا از دل شلوغی‌های شهر، خودمان را به دامان طبیعت برسانیم، اما بی‌شک به هر شهری که برویم به‌دنبال آثار تاریخی‌اش می‌گردیم. بماند که بعضی اوقات صرفا به قصد دیدن آثار باستانی و بناهای تاریخی، شهر مقصد مسافرت‌مان را انتخاب می‌کنیم. واقعیت این است که دیدن شکوه تمدن چند هزار ساله این سرزمین، همیشه برای ما جذاب بوده و هست. اما نکته‌ای که معمولا بسیاری از ما ساکنان پایتخت فراموش می‌کنیم، این است که تهران خودمان با شهرها و روستاهای کوچک و بزرگ اطرافش هم پر از این جاذبه‌های تاریخی است؛ جاذبه‌هایی که بیشترمان حتی نام آنها را هم نشنیده‌ایم. نمونه‌اش دژ «گلخندان» بومهن که اگر بدانید از دوران حکومت ساسانیان خودش را به امروز رسانده، تعجب خواهید کرد؛ تعجب می‌کنید از اینکه یک بنای باستانی با این قدمت، درست در چند قدمی‌تان است و هیچ‌وقت از آن دیدن نکرده‌اید. اگر برای همین آخر هفته برنامه خاصی ندارید، حتما سری به روستای گلخندان زده و از قلعه باستانی‌اش دیدن کنید؛ قلعه‌ای که سال 1379به ثبت ملی رسیده است.

آدرس دقیق قلعه گلخند

برای رفتن به قلعه یا همان دژ گلخندان باید ابتدا به روستایی به همین نام بروید؛ روستایی که در جاده تهران- رودهن قرار دارد و اگر بخواهیم دقیق‌تر آدرس بدهیم باید بگوییم در 8کیلومتری جنوب جاده رودهن واقع شده است. نکته جالب توجه اینکه برای دیدن قلعه گلخندان نیاز به عبور از راه‌های پرپیچ و خم و صعب‌العبور نیست. چرا که این دژ روی تپه‌ای واقع شده که این تپه دقیقا در جاده آسفالته رودهن- تهران قرار دارد. به تلاقی دو رودخانه رودهن و بومهن که رسیدید، با تابلوی بزرگی از معرفی دژ گلخندان مواجه می‌شوید که نشان می‌دهد راه را درست آمده‌اید.

پیشنهاد: 6 مکان تاریخی ایران که حتما باید ببینید

اما این همه اطلاعاتی که تابلوی معرفی دژ گلخندان به ما می‌دهد، نیست. روی این تابلو توضیحاتی هم درباره کاوش‌های باستان‌شناسی در این قلعه ذکر شده که دانستن‌شان خالی از لطف نیست؛«پژوهش‌های باستان‌شناسی در دژ گلخندان از سال 1385آغاز شد. در نتیجه این پژوهش‌ها آثار و شواهدی از سکونت در این دژ از سده دوم هجری قمری تا اوایل دوره صفوی (سده 10هجری قمری) به‌دست آمده است. دژ گلخندان در سال 1379به شماره 2888در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.»

تاریخچه قلعه گلخند؛ از ساسانیان تا صفویان

با اینکه تابلوی معرفی دژ گلخندان اطلاعات بسیار خوبی در اختیارمان قرار می‌دهد، اما احتمالا برای شما هم سؤالات مختلفی درباره این قلعه پیش آمده است. مثلا اینکه دژ گلخندان دقیقا از چه زمانی ساخته شده؟ باستان‌شناسان معتقدند اسلوب بنای قلعه گلخندان یادآور معماری دوره ساسانی است و به‌احتمال بسیار زیاد این قلعه در زمان حکومت ساسانیان ساخته شده است. این دژ مستطیل شکل را حصاری از قلوه‌سنگ‌های درشت فرا گرفته و در چهار گوشه آن نیز برج توپر ساخته شده که دلیلش، استحکام و دفاع بهتر از این دژ است.

درباره جای قرار گرفتن قلعه هم باید بگوییم که این دژ روی تپه‌ای طبیعی با شیبی تند ساخته شده که در مجموع این حصارسازی‌ها و تعبیه برج روی پشته‌های طبیعی، باستان‌شناسان را به این باور رسانده که این قلعه مربوط به اواخر دوره ساسانی و دوران پس از اسلام است. به همه اینها کشف شدن سفال‌های متنوع از دوره ساسانی در کاوش‌های باستان‌شناسی قلعه را هم اضافه کنید تا دیگر مطمئن شوید قدمت این قلعه به روزگار حکومت ساسانیان برمی‌گردد.

بخوانید: با تاریخچه پل ورسک آشنا شوید

درباره مدت زمان استفاده از این قلعه هم همانطور که روی تابلوی معرفی قلعه توضیح داده شده، باید گفت که ظاهرا این دژ باستانی حتی تا دوره حکومت صفویه هم مورد استفاده قرار می‌گرفت؛ یعنی از قرن 2تا قرن 10، حدود 800سال از این قلعه پابرجا و استوار برای حفاظت از قلمرو ایران استفاده می‌شد.

دژ گلخند؛ بعد از صفویه

از دوره صفویه به بعد که این قلعه کارایی خودش را از دست داد و دیگر استفاده‌ای از آن صورت نگرفت، رفته رفته بر اثر باد و باران دچار فرسایش شد تا اینکه امروز از این دژ باستانی فقط سازه بیرونی‌اش باقی‌مانده است.

فیلم: با شهر زیرزمینی تفرش آشنا شوید

این قلعه که بنا به‌گفته باستان‌شناسان در روزگار دور از اتاق‌ها، تالارها و آب‌انبارهایی تشکیل شده بود، این روزها فقط دارای یک پوسته بیرونی است؛ دیواره‌هایی که ارتفاع تقریبی آنها به حدود 20متر می‌رسد و به تنهایی شکل ظاهری قلعه را حفظ کرده‌اند.

موقعیت استراتژیک قلعه گلخند

و درنهایت اینکه دژ گلخندان همانطور که پیش از این هم گفته شد، روی تپه‌ای ایجاد شده که در شرق و غرب تپه دو رود جریان دارد. این دو رود در جنوب تپه به‌هم می‌پیوندند و به این ترتیب تنها در بخش شمالی قلعه رودخانه‌ای جریان ندارد. این در حالی است که شیب سمت غربی بسیار تند است و دسترسی از این جبهه به قلعه عملا امکانپذیر نیست.

تونلی هم با شیب بسیار تند از قلعه به دره غربی می‌رود که شیب تندش امکان بالا آمدن از آن را به کسی نمی‌دهد. با تمام این تفاسیر به‌نظر می‌رسد سازندگان دژ گلخندان با انتخاب این تپه برای ساختن قلعه، هوش خودشان را در تاکتیک‌های جنگی زمان خود به نمایش گذاشته‌اند.

راه سخت دسترسی به این قلعه در کنار ایجاد حصار سنگی و ساخت 4برج در 4طرف قلعه نشان می‌دهد که گلخندان در روزگاران دور، چه قلعه بی‌نظیر و نفوذناپذیری بوده است.

بیشتر بخوانید: راهنمای سفر و تاریخچه قلعه الموت

اگر درباره مصالح به‌کار رفته در این بنای باستانی هم کنجکاو باشید، باید بگوییم که طبق کاوش‌های باستان‌شناسان و اهل فن، این دژ هم مانند بسیاری از بناهای دوره ساسانی، با گچ ساروج و سنگ ساخته شده است.

ردپای دژ گلخند در متون قدیمی

تابلویی که سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان تهران در پایین تپه دژ گلخندان نصب کرده، اطلاعات ارزشمندی را برای آشنایی با این دژ در اختیارتان قرار می‌دهد. روی این تابلو نوشته شده: «نخستین اشاره به دژ گلخندان در کتاب تاریخ «گیلان و دیلمستان» به قلم سیدظهیرالدین مرعشی مربوط به سده 9هجری قمری (حدود 600سال پیش) آمده است.

براساس این کتاب ملک کاووس از حکام محلی دوره تیموری پس از نافرمانی در برابر حکومت مرکزی به این دژ پناه برد.» در این کتاب آورده شده که در ادامه 300مرد جنگی به‌سوی این دژ تاخته و آن را منهدم می‌کنند! همچنین در این تابلو به کتاب «حبیب‌السیر» هم اشاره شده است.

 در کتاب حبیب‌السیر نوشته غیاث‌الدین محمد خواندمیر چنین آمده است که شاه‌اسماعیل صفوی برای سرکوبی امیرحسین کیای چلاوی به این محل آمد و پس از تسخیر دژ آن را تخریب نمود و ساکنانش را از دم تیغ گذراند. ظاهرا پس از این رویداد، دژ گلخندان هیچ‌گاه اهمیت پیشین خود را بازنیافت.» شاید برایتان جالب باشد بدانید در این کتاب به این قلعه «برج سپهر» گفته شده و نگارنده آن را محل توطن رستمداران دانسته است. ضمن اینکه در این کتاب این دعا درباره قلعه گلخندان نیز به چشم می‌خورد: «قلعه‌ای همچو قلعه الوند / کنگره‌اش ایمن از کمند گزند / ساحت او سپهر مینا فام / گلخندان، گلشن بهرام».