آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی کجا است و چه ویژگی‌هایی دارد؟

دوات آنلاین-در میانه سبلان سربلند و كوه‌های تالش، شهری با قدمتی 6000 ساله دامن گسترانیده؛ اردبیل. شهری با گنجینه‌های فرهنگی و معنوی بسیار كه مجموعه خانقاه و بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی میان آنها چون گوهری بی‌همتا می‌درخشند.

این مجموعه مربوط به عهد صفویه است و در محل خانه شیخ صفی‌الدین اردبیلی، جد اعلای خاندان صفوی و محل خانقاه وی ساخته شده و محل دفن وی است. البته غیر از شیخ صفی، جمعی از شاهزادگان و سلاطین صفوی و مشایخ و بزرگان و كشته‌شدگان جنگ‌های چالدران و شیروان نیز در این مجموعه به خاك سپرده شده‌اند.

از این‌رو و به‌واسطه احترام به خاندانی كه مذهب تشیع را در ایران رسمیت بخشیدند، این مجموعه در تمام دوره‌های پس از صفویه نیز دارای احترام بوده و امكان ندارد كسی به اردبیل سفر كند و به دیدار این مكان معنوی -تاریخی كه معماری و تزئینات فاخری هم دارد، نرود.

میراث جهان است اینجا

از آنجا كه بنای بقعه شیخ صفی علاوه بر جاذبه‌های تاریخی و نوع معماری، دارای نمونه‌هایی از صنایع گوناگون از جمله كاشیكاری، معرق‌كاری، خط‌نویسی، حجاری، نقره‌كاری و نقاشی هم است، به عنوان نمونه بارزی از هنر ایرانی -اسلامی شناخته شده و با توجه به این خصوصیات و كسب معیارهای مورد نظر یونسكو، این مجموعه در سال 2010 به فهرست میراث جهانی راه یافت.

عالی قاپو در اردبیل

ورودی این مجموعه در سمت شرقی میدان عالی قاپوست. در اینجا دو لنگه در چوبی رو به حیاط وجود دارد. این ورودی البته ورودی اصلی مجموعه نیست، سردر اصلی بقعه كه به نام عالی‌قاپو نامیده می‌شده، امروز در انبار بقعه نگهداری می‌شود. این سردر اثری بسیار زیبا از كاشیكاری است كه به دست اسماعیل بن نقاش اردبیلی در سال 1057 قمری ساخته شده است. با عبور از در چوبی، وارد حیاطی بزرگ و مستطیل شكل می‌شویم. در دو طرف این حیاط دو حوض سنگی و در اطراف حیاط دیوارهای آجری با طاق نما و تاقچه‌هایی آجری وجود دارد.

ورود به صحن كوچك

پس از عبور از حیاط، در سمت شرقی، یك سردر و در كوچك با گچ و آجر وجود دارد كه به راهرویی به ابعاد 5/14 در 5/7 متر باز می‌شود. این سردر كوچك یادگار دوران قاجار است. در این صحن رواق‌ها و طاق نماهایی با گچبری‌های قاب‌بندی و لچكی‌های پوشیده از كاشی‌های معرق وجود دارد.

چله خانه یا قربانگاه

در بخش جنوبی صحن كوچك، دری وجود دارد كه شما را به قدیمی‌ترین بخش این مجموعه می‌برد. این بخش حیاطی است متروكه و مربع شكل كه بسیار آسیب دیده. بقایای پلكانی كه در گوشه حیاط وجود دارد، نشان می‌دهد چله‌خانه در گذشته دارای طبقه فوقانی بوده. برخی معتقدند این بنا باید خانقاه خود شیخ صفی باشد. از آنجا كه پس از دوره صفوی و ویرانی این مكان، به عنوان قربانگاه استفاده می‌شده، به نام قربانگاه نیز نامیده می‌شود.

سردر عباسی

در شرق راهروی میانی، سردری وجود دارد كه با مقرنس‌های روی هم تزئین شده. در قسمت پایین این سردر كتیبه كاشیكاری شده‌ای وجود دارد كه نام شاه عباس و تاریخ 1036 روی آن نوشته شده است.

چینی خانه شاه عباس

برای دیدن مقرنس‌های گچی نقاشی و طلاكاری شده هم باید به شرق قندیل خانه و بخش چینی خانه بروید. ساختمان چینی خانه در دوره صفویه محل نگهداری ظروف زرین، سیمین و ظروف سفارشی شاه عباس اول از كشور چین بوده‌است.

جنت‌سرا؛ محل سماع درویشان

در شمال قندیل خانه ایوانی با در بزرگ ارسی مشبك قرار دارد كه به ساختمانی گنبددار و هشت ضلعی موسوم به جنت‌سرا باز می‌شود. برخی معتقدند این بنا از همان ابتدای ساخت دارای گنبد و محل سماع درویشان بوده است، اما در سفرنامه كسانی مانند اولئاریوس، سیاح و ریاضیدان آلمانی و دلاواله ذكری از گنبد نشده و آن را مسجدی بی‌سقف خوانده‌اند.

نقش دست‌های بابركت

 روی سنگ سیاه‌رنگ مستطیلی كه در برآمدگی دیوار شمالی نصب شده نقش دستی بزرگ‌تر از دست معمولی وجود دارد كه منسوب به حضرت علی علیه‌السلام است و برای مردم قابل احترام.

مزار محارم و مریدان شیخ

در جنوب قبر شیخ صفی، مزار شیخ حیدر، پدر شاه اسماعیل اول با صندوقچه‌ای چوبی و منبت‌كاری شده قرار گرفته و دو قبر دیگر از بزرگان نیز در محوطه آرامگاه و جبهه شمالی قبر شیخ واقع شده. مكان دیگری هم هست به نام حرم‌خانه كه برخی معتقدند نام حرم‌خانه به این دلیل به این بخش داده شده كه نخست همسر شیخ صفی آنجا دفن شده و بعدها تعدادی از مردان خاندان صفوی نیز در مجاورت وی مدفون شدند. در حال حاضر تعداد ده قبر در حرم‌خانه موجود است كه به محارم و بزرگان خاندان صفوی تعلق دارد.

شهیدگاه اینجاست

و اما در مشرق و شمال بنای چینی‌خانه محوطه‌ای قرار دارد كه به حیاط و گورستان شهیدگاه معروف است.شهیدگاه در زمان صفویه فضای وسیع‌تری داشته، اما در حال حاضر قسمتی از آن زیر خانه‌ها و مدرسه جدیدالاحداث شمال جنت‌سرا قرار گرفته.

 در كاوش‌های باستان‌شناسی چند سال قبل، قبور متعددی پیدا شد كه به نظر می‌رسید در ادامه گورستان شهیدگاه باشند. شهیدگاه در اصل گورستان عمومی مجاور آستانه بوده، اما پس از غلبه شاه اسماعیل اول بر فرخ‌یسار شیروان شاه، اجساد سرداران شیخ حیدر كه در جنگ‌های شیروان كشته شده بودند به این مكان منتقل و مدفون شدند.

منبع: جام جم